Rakietowe pociski balistyczne. Konsekwencje użycia w agresji militarnej [ANALIZA]

Pociski balistyczne (ang. Ballistic Missile – BM) stanowią grupę pocisków o napędzie rakietowym zasilanym paliwem stałym, ciekłym lub hybrydowym (łączącym własności paliwa stałego i ciekłego). Ich konstrukcja została przystosowana do profilu lotu jakim się poruszają, m. in. krzywej balistycznej. Posiadają wbudowany system nakierowania na cel bazujący na naprowadzaniu inercyjnym, astronawigacyjnym, komendowym bądź satelitarnym.

Realizują one lot w trzech, podstawowych i niezależnych od siebie fazach. W momencie wystrzelenia pocisku balistycznego warunkiem koniecznym jest nadanie mu odpowiedniej prędkości. Musi ona zagwarantować pokonanie oddziaływania grawitacyjnego Ziemi, osiągnięcie dolnych sfer przestrzeni kosmicznej na wysokości co najmniej 100 km, przy jednoczesnym zachowaniu reżimu nieprzekroczenia pierwszej prędkości kosmicznej wynoszącej 7,91 km/s. W związku z tym rakietowe pociski balistyczne wykonują loty suborbitalne, przemieszczając się zazwyczaj z prędkością hipersoniczną (hiperdźwiękową).

Współczesne podziały pocisków balistycznych

Pociski balistyczne podlegają podziałowi ze względu na zasięg operacyjny, który został określony w przedziałach podanych w kilometrach. Obejmują one maksymalną odległość mierzoną wzdłuż elipsoidy Ziemi od miejsca wystrzelenia pocisku balistycznego do miejsca przyziemienia ostatniego elementu przenoszonego ładunku lub głowicy.

Obecnie różni aktorzy państwowi stosują odmienne klasyfikacje broni balistycznej, lecz pierwsze propozycje w tym zakresie wystosowały Stany Zjednoczone Ameryki oraz Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

W przypadku podziału amerykańskiego wyróżnia się cztery rodzaje tego rodzaju broni, czyli: pociski międzykontynentalne (ang. Intercontinental Ballistic Missile – ICBM) o zasięgu powyżej 5500 km, pośredniego zasięgu (ang. Intermediate–Range Ballistic Missile – IRBM) zdolne do pokonania trasy 3000–5500 km, średniego zasięgu (ang. Medium–Range Ballistic Missile – MRBM) mogące operować na odległości w zakresie 1000–3000 km oraz krótkiego zasięgu (ang. Short–Range Ballistic Missile – SRBM) niszczące obiekty znajdujące się poniżej odległości wynoszącej 1000 km od miejsca wystrzelenia.

Z kolei podział rosyjski dotyczy kategoryzacji pocisków balistycznych na: strategiczne o zasięgu powyżej 1000 km, operacyjno–strategiczne o zasięgu określonym w zakresie 500–1000 km, operacyjne o zasięgu w przedziale 300–500 km, operacyjno–taktyczne o zasięgu 50–300 km i taktyczne o zasięgu wynoszącym poniżej 50 km.

Charakterystyka i typologia trajektorii lotu broni balistycznej

Lot pocisku balistycznego może przebiegać w trzech następujących fazach:

1. Faza wznoszenia (ang. boost phase) – nazywana również fazą startową. Stanowi pierwszy etap lotu pocisku balistycznego. Zazwyczaj trwa ona 3–5 min od momentu wystrzelenia. Pocisk zostaje wyniesiony za pomocą silników rakietowych.

Jednostki napędowe wyznaczają trajektorię lotu, a następnie jest nadawana adekwatna prędkość, która umożliwia poruszanie się po trasie odpowiadającej krzywej balistycznej. W fazie końcowej pocisk balistyczny przemieszcza się ze średnią prędkością wynoszącą 7 km/s na pułapie lotu oszacowanego w zakresie 150–400 km. Wartości te mogą ulegać zmianie w zależności od nadanej trajektorii lotu.

2. Faza środkowa (ang. midcourse phase) – nazywana zamiennie fazą lotu właściwego. Dotyczy drugiego etapu lotu pocisku balistycznego. Określa się, że trwa ona około 25 min. W tym czasie pocisk wznosi się, aż do osiągnięcia najwyższego, przewidzianego punktu w krzywej balistycznej. Uśredniona wartość wysokości, na której znajduje się ten punkt szacowana jest na 1200 km, ponieważ jest ona uzależniona od rodzaju pocisku.

Kolejno zachodzi automatyczne zerowanie ciągu (wyłącznie) silników rakietowych lub całkowite wyczerpanie zasobów paliwa rakietowego, w efekcie czego pocisk osiąga wysokość maksymalną i rozpoczyna stopniowe opadanie. Przenoszony ładunek bądź mniejsze, niezależne głowice zostają oddzielone i rozpoczynają przemieszczanie się dzięki towarzyszącej sile bezwładności, która została im nadana w fazie wznoszenia.

3. Faza powrotna (ang. re–entry phase) – nazywany też fazą końcową. Odnosi się do ostatniego etapu lotu pocisku balistycznego. Następuje ona w chwili, gdy pocisk znajdzie się na wysokości 100 km wskutek opadania zachodzącego w fazie lotu właściwego.

Powstaje ono dzięki sile grawitacji Ziemi, która posiada większe wartości od stopniowo malejącej siły bezwładności. W efekcie, kieruje ona pocisk balistyczny ku powierzchni, a co za tym idzie – ku wyznaczonemu celowi ataku. Biorąc pod uwagę rodzaj pocisku, szacuje się, że opadanie może trwać około 2 min przy prędkości opadania wynoszącej średnio 1–4 km/s.

Możliwe obszary stosowania pocisków balistycznych przez siły zbrojne

W obszarze wykorzystania tego rodzaju broni podczas operacji prowadzonych przez siły zbrojne, należy uwzględnić kilka obszarów. Przede wszystkim posiadają one zdolność do niszczenia centrów dowodzenia, systemów komunikacyjnych przeciwnika, tras i węzłów transportowych dedykowanych przewożeniu ładunków wraz z niezbędnym zapleczem logistycznym oraz innych kluczowych komponentów technicznych. Może również razić wybrane elementy infrastruktury krytycznej danego państwa.

Niekwestionowaną zaletą posiadania przez państwo technologii balistycznych jest zagwarantowanie prowadzenia działań bez narażania na ryzyko własnych sił i środków, a także skuteczność i precyzja rażenia wrogich obiektów na jego terytorium. Ponadto, rozwój głowic nowej generacji nieustannie poszerza zakres użycia pocisków balistycznych. W ostatnim czasie, dąży się do osiągnięcia zdolności militarnej dedykowanej niszczeniu celów mobilnych.

Konsekwencje użycia broni balistycznej w domenie kosmicznej

Pomimo że pociski balistyczne są wystrzeliwane z powierzchni Ziemi oraz powracają na nią kierując się na cel, nie można pominąć faktu, iż w pewnym zakresie naruszają niesuwerenną przestrzeń kosmiczną. Generuje to powstawanie szeregu zagrożeń, wywołanych zarówno poprzez działania intencjonalne jak i nieintencjonalne. Do najważniejszych z nich warto zaliczyć:

1. Intencjonalne zniszczenie infrastruktury kosmicznej – należy rozumieć jako w pełni zaplanowaną operację której celem jest rażenie wybranych obiektów kosmicznych np. satelitów. Ważnym ograniczeniem jest ich rozmieszczenie w kosmosie. Ze względu na pułap osiągany przez pocisk balistyczny w środkowej fazie lotu trzeba zauważyć, że mógłby on oddziaływać kinetycznie wyłącznie na obiekty znajdujące się na bardzo niskiej orbicie okołoziemskiej (ang. Very Low Earth Orbit – VLEO) oraz niskiej orbicie okołoziemskiej (ang. Low Earth Orbit – LEO).

2. Nieintencjonalne rażenie aktywów kosmicznych – trzeba rozpatrywać w kontekście przypadkowego naruszenia infrastruktury kosmicznej należącej do konkretnego państwa. Taka sytuacja może wystąpić w przypadku, gdy pocisk balistyczny osiągnie pułap przestrzeni kosmicznej w środkowej fazie lotu, a na jego trajektorii lotu znajdzie się obiekt kosmiczny. Wówczas może on ulec niekontrolowanemu i nieplanowanemu zniszczeniu w trakcie kolizji.

3. Generowanie nowych śmieci kosmicznych – bez względu czy rażenie za pośrednictwem broni balistycznej byłoby intencjonalne czy nieintencjonalne, w każdym z tych przypadków istnieje ryzyko powstawania nowych szczątków kosmicznych. Energia powstająca w trakcie rażenia kinetycznego może spowodować wygenerowanie od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy odłamków przemieszczających się w przestrzeni kosmicznej z bardzo dużą prędkością.

Pionierzy w doskonaleniu technologii balistycznych – USA, Rosja i Chiny

Do państw, które obecnie wyznaczają nowe kierunki rozwoju pocisków balistycznych zaliczają się: Stany Zjednoczone Ameryki, Federacja Rosyjska oraz Chińska Republika Ludowa. Po odstąpieniu od założeń zawartych w Traktacie o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych pośredniego zasięgu z 1987 r., USA od 2019 r. koncentrują się na wprowadzeniu do służby technologii BM o zasięgu wynoszącym 500–5500 km.

Planuje się, że będą one dedykowane bazowaniu lądowemu oraz posiadały głowice konwencjonalne. Sam komponent pocisku będzie transportowany, a następnie wystrzeliwany z mobilnej platformy funkcjonujących na zasadzie wyrzutni rakietowej.

Zastosowanie tego rozwiązania sprawia, że platforma staje się trudniejsza do wykrycia. Umożliwia jej rozlokowanie w bliższej odległości od trwającego konfliktu zbrojnego lub celów militarnych przewidzianych do zniszczenia, gwarantując bardziej precyzyjne rażenie. Rozmieszczenie będzie dotyczyło sojuszniczych terytoriów europejskich i azjatyckich w celu zrównoważenia potencjału militarnego kreowanego przez Rosję i Chiny.

Ważną funkcję będzie pełniło również odstraszenie militarne, przy jednoczesnym wzmacnianiu zdolności defensywnych oraz ofensywnych USA. Ponadto, rozwijane są nowe systemy balistyczne, które mają uzyskać status pełnej operacyjności do 2025 r. Należą do nich m. in. morski pocisk manewrujący UGM–109/RGM–109 Tomahawk, pocisk manewrujący o obniżonej wykrywalności AGM–158 JASSM oraz pociski hipersoniczne LRHW, SFM i PrSM dedykowany wojskom lądowym.

Prognozuje się, że Rosja nie pozostanie bierna na postępujący rozwój pocisków balistycznych inicjowany przez USA. Możliwe, że w najbliższym czasie podejmie działania ukierunkowane na rozwinięcie własnego potencjału militarnego wzbogaconego o technologie BM w celu zabezpieczenia interesów narodowych, podniesienia prestiżu międzynarodowego oraz zachowania elementu odstraszania nuklearnego w rejonach azjatyckich jak i europejskich.

Warto podkreślić, iż to Federacja Rosyjska jako pierwsza ze stron złamała założenia Traktatu o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych pośredniego zasięgu z 1987 r. Polegało to na podjęciu decyzji o dyslokacji manewrującej broni balistycznej o zasięgu powyżej 500 km w nowych bazach. Tym działaniem wymuszono militarną odpowiedź Stanów Zjednoczonych Ameryki, które wystąpiły z Traktatu. Rząd rosyjski nie informuje w oficjalnych komunikatach o perspektywach rozwoju technologii BM. Niezaprzeczalnie istnieje duże prawdopodobieństwo, iż Federacja Rosyjska zdecyduje się na wznowienie prac i testów nad dawnymi projektami.

Zaliczają się do nich technologie balistyczne m. in. pocisk rakietowy RS–26 Rubież o zasięgu nieprzekraczającym 5500 km i manewrująca głowica hipersoniczna Awangard. Ponadto w 2020 r. dyżury bojowe zaczął pełnić jeden z pułków wchodzących w strukturę 35. Dywizji Rakietowej rosyjskich Wojsk Rakietowych Strategicznego Przeznaczenia, który został uzbrojony w międzykontynentalne pociski balistyczne systemu RS–24 Jars–M. Do końca 2024 r. planuje się doposażenie w tego rodzaju broń dwa dodatkowe pułki.

Z kolei Chińska Republika Ludowa poddała międzynarodowej krytyce działania Stanów Zjednoczonych dotyczących wypowiedzenia Traktatu o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych pośredniego zasięgu z 1987 r. Była ona spowodowana perspektywą dyslokacji amerykańskich mobilnych wyrzutni rakietowych pocisków balistycznych z głowicami konwencjonalnym na terytoriach azjatyckich. Jednocześnie rząd chiński nie planuje zredukowania, a następnie wyeliminowania własnych technologii BM. Uznano, że Traktat jest umową dwustronną i nie odnosi się bezpośrednio do działalności Chińskiej Republiki Ludowej.

Aspekty prawne zakazujące rozpowszechniania broni balistycznej

Proliferacja technologii balistycznych posiada duży wpływ na kształtowanie się wyścigu zbrojeń, głównie w wymiarze lokalnym. Wynika to z faktu nieutrudnionego transferu pomiędzy granicami państw zarówno komponentów technicznych pocisków, jak i zasobów zgromadzonej wiedzy na temat ich wykorzystania. Gdy dany kraj jest prekursorem w zakresie rozwoju pocisków balistycznych wraz z dedykowanymi głowicami bojowymi, inne państwa położone w jego bezpośrednim sąsiedztwie – w zależności od posiadanych interesów narodowych – często są zmuszone do rozwijania zdolności przeciwbalistycznych.

Wobec tego konieczne było wdrożenie szeregu środków zapobiegających rozpowszechnianiu pocisków balistycznych. Efektem prac podjętych w 1987 r. było zawarcie nieformalnego porozumienia politycznego pod nazwą Reżim Kontroli Technologii Rakietowych (ang. Missile Technology Control Regime – MTCR). Jego zasadnicze przesłanki skupiają się na wprowadzeniu zakazu handlu bronią balistyczną o zasięgu powyżej 300 km zdolnej do przenoszenia głowic bojowych o masie większej niż 500 kg. Stronami porozumienia jest 35 państw, które zdecydowało się przestrzegania założeń ograniczających proliferację technologii balistycznych.

Jednakże nie stanowi ono prawa międzynarodowego i nie nakłada na sygnatariuszy konsekwencji w przypadku rozpowszechniania tego rodzaju broni. W celu zahamowania tych przedsięwzięć mogą zostać zastosowane proaktywne metody przeciwdziałania rozpowszechnianiu technologii BM. Wśród nich należy wymienić: wojnę prewencyjną, uderzenie prewencyjne i przechwytywanie. Odbywają się one w sposób jawny i stanowią odpowiedź na brak odpowiednich regulacji prawnych w tym zakresie.