Astronomiczna wiosna 2021 - jakie zjawiska objawi na niebie?

W punkcie Barana przecinają się linie ekliptyki i równika niebieskiego. Pierwsza z nich to okrąg na sferze niebieskiej, po którym pozornie porusza się Słońce, z kolei drugi można najprościej porównać do równika ziemskiego przeniesionego na nieboskłon. Gdy Słońce przechodzi przez drugi punkt przecięcia ekliptyki i równika niebieskiego, zwany punktem Wagi, zaczyna się jesień.

Obecnie punkt Barana wcale nie znajduje się w gwiazdozbiorze Barana, ale – od pierwszego wieku naszej ery - w konstelacji Ryb. Jest to skutkiem precesji osi obrotu Ziemi (cyklicznej zmiany kierunku jej nachylenia), która co 25 800 lat zatacza pełen okrąg. Na przykład w 2597 roku punkt Barana będzie znajdował się w gwiazdozbiorze Wodnika.

Z astronomicznych obiektów widocznych wiosną na niebie uwagę przykuwają głównie planety. Będzie ich można dostrzec całkiem sporo, chociaż o różnych porach nocy. Najbliższą Słońcu planetą jest Merkury. Okazja do jej dostrzeżenia pojawi się w maju. Przez cały miesiąc planeta będzie widoczna po zachodzie Słońca (najdalej od Słońca na niebie będzie 17 maja, jej blask będzie w maju maleć od około -1,0 do około 2,0 magnitudo). Pod koniec maja zacznie jej towarzyszyć dużo jaśniejsza Wenus (blask -3,9 magnitudo), druga planeta pod względem odległości do Słońca. W terminie 29 maja nastąpi koniunkcja tych planet w odległości 0,4 stopnia.

Mars był ozdobą nieba przez wiele miesięcy w ubiegłym roku, ze względu na tzw. dużą opozycję planety – była po tej samej stronie Słońca, co Ziemia i względnie blisko od Ziemi, a więc miała dużą jasność i duży rozmiar kątowy tarczy, gdy patrzyliśmy przez teleskop. Nie bez powodu właśnie w tym okresie wystrzelono aż trzy sondy kosmiczne: amerykańską, chińską i arabską (startowały w lipcu 2020 roku, dotarły w lutym 2021 roku). Wiosną Mars nadal jest widoczny na niebie, ale już nie tak spektakularnie. Można go będzie dostrzec wieczorami. Jego blask będzie sukcesywnie malał (od 1,2 do 1,8 magnitudo) i będzie coraz wcześniej zachodzić.

Największą planetę Układu Słonecznego – Jowisza, będzie można obserwować w drugiej połowie nocy. Najpierw będzie wschodził nad ranem, aby na koniec wiosny wschodzić już przed północą. Jowisz świeci jaśniej niż najjaśniejsze gwiazdy, blaskiem rosnącym w trakcie wiosny od -2,0 do -2,5 magnitudo.

Podobnie do Jowisza będzie zachowywać się na niebie Saturn, ale zajaśnienie ze znacznie mniejszym blaskiem. Jego jasność będzie maleć do około 0,7-1,0 magnitudo.

Aby dostrzec inne planety na wiosennym niebie, trzeba będzie skorzystać z teleskopu. Uran zacznie wschodzić nad ranem w drugiej części wiosny, a Neptun będzie widoczny również w drugiej połowie nocy. Blask Urana będzie wynosił około 5,9 magnitudo, a Neptuna będzie minimalnie malał od 8,0 do 7,9 magnitudo. Porównując, najjaśniejsze gwiazdy widoczne gołym okiem mają blask mniej więcej 0 magnitudo (najjaśniejszy Syriusz ma -1,46 magnitudo). W tej skali, tzw. wielkości gwiazdowych, im mniejsza liczba, tym obiekt jaśniejszy, a im większa wartość, tym dostrzec go trudniej. Najsłabsze dostrzegalne nieuzbrojonym okiem obiekty mają około 6 magnitudo - jeśli mamy dobry wzrok, patrzymy w idealnych warunkach i w mocno ciemnym miejscu. W miastach tak słabych gwiazd nie dostrzeżemy, w tych najbardziej rozświetlonych widać tylko najjaśniejsze z nich.

Spośród gwiazdozbiorów widocznych wiosną, na początku wieczorami będzie można dostrzec jeszcze Oriona z jasnymi gwiazdami charakterystycznie ułożonymi w symboliczną sylwetkę człowieka, wraz z trzema ułożonymi w jednej linii, stanowiącymi tzw. Pas Oriona. Niedaleko Oriona widnieje Wielki Pies z charakterystycznym Syriuszem. Po przeciwnej stronie mamy Byka z jasną gwiazdą Aldebaran. Niedaleko Oriona są też Bliźnięta z parą jasnych gwiazd (Kastor i Polluks).

Nocami towarzyszyć nam będzie też tzw. Trójkąt Wiosenny, który nie jest gwiazdozbiorem (układ niepowiązanych fragmentów różnych gwiazdozbiorów zwany często asteryzmem). Obejmuje on Regulusa – najjaśniejszą gwiazdę konstelacji Lwa, Arktura z gwiazdozbioru Wolarza oraz Spikę z Panny.

Można będzie również podziwiać konstelację Kasjopea z charakterystycznym ułożeniem gwiazd w literę W (lub M, jak kto woli), gwiazdozbiory Wielkiej Niedźwiedzicy (z asteryzmem Wielkiego Wozu, który stanowi jej fragment) i Małej Niedźwiedzicy (tutaj fragmentem jest Mały Wóz z Gwiazdą Polarną).

Wiosenne pełnie Księżyca nastąpią 28 marca, 27 kwietnia i 26 maja, zaś nów przypadnie na 12 kwietnia, 11 maja i 10 czerwca. Poza tym, 26 maja będzie całkowite zaćmienie Księżyca, niewidoczne w Polsce.

Z kolei 10 czerwca nastąpi obrączkowe zaćmienie Słońca - będzie można je podziwiać z Kanady, Grenlandii i bieguna północnego). W Polsce będzie ono widoczne jako zaćmienie częściowe z fazą maksymalnie od około 0,18 do około 0,26 - w zależności od lokalizacji.

Astronomiczna wiosna potrwa do 21 czerwca.

Opracowanie: PAP/Krzysztof Czart