NAUKA I EDUKACJA
Problemy z działaniem kosmicznego teleskopu Chandra
W systemie zasilania jednego z instrumentów teleskopu kosmicznego Chandra X-Ray Observatory, badającemu Wszechświat w paśmie rentgenowskim, doszło do usterki uniemożliwiającej jego bieżącą pracę. Sprawująca pieczę nad teleskopem amerykańska agencja kosmiczna (NASA) podjęła decyzję o wstrzymaniu obserwacji i wprowadzeniu teleskopu w tryb awaryjny na czas ustalania sposobu wyeliminowania lub obejścia problemu.
Obserwatorium rentgenowskie Chandra zostało wysłane na orbitę okołoziemską już dość dawno temu, bo w 1999 roku. Dokonano tego jeszcze przy pomocy wahadłowca Columbia. Teleskop jest utrzymywany w działaniu po dziś dzień (pomimo zdarzających się okazjonalnych przestojów). Jego misję planowano początkowo na 5 lat pracy, mimo to urządzenie użytkowane jest już ponad 22 lata - co też samo w sobie tłumaczyć może występowanie napotykanych co jakiś czas usterek.
Jeden z takich przypadków stwierdzono właśnie ostatnio - 9 lutego br., w trakcie rutynowego sprawdzania danych z teleskopu wykryto problem z zasilaniem jednej z kamer urządzenia (High Resolution Camera). Sytuacja okazała się na tyle poważna, że specjaliści z NASA zdecydowali się wstrzymać prowadzone obserwacje, przełączając cztery pracujące dotąd instrumenty naukowe obserwatorium w tryb awaryjny. Uspokojono przy tym, że teleskop jako całość nadal funkcjonuje.
Czytaj też
Poprzedni przypadek utrudnień w pracy obserwatorium Chandra zanotowano w kwietniu 2020 roku. Powodem przestoju była wówczas awaria elektroniki kamery głównej. W rezultacie obserwacje zawieszono na kilka miesięcy. W przeszłości problemy występowały też przy działaniu pokładowych żyroskopów.
Obserwacje, które wykonuje teleskop Chandra znacząco zwiększyły ogólną wiedzę z zakresu astronomii rentgenowskiej. Nazwa urządzenia nawiązuje do nazwiska wybitnego naukowca-astrofizyka pochodzenia indyjskiego, Subrahmanyana Chandrasekhara. Swoją karierę rozwijał w Stanach Zjednoczonych, zostając w 1973 roku jednym z laureatów Nagrody Nobla za sformułowanie teorii o późnych stadiach ewolucji gwiazd masywnych. Znany jest przede wszystkim ze stwierdzenia i wyliczenia maksymalnej stabilnej masy białego karła absorbującego okoliczną materię gwiazdową, powyżej której dochodzi już do wystąpienia szczególnego rodzaju supernowej (typu IA). Limit ten określony jest w astronomii "granicą Chandrasekhara" (właśnie od nazwiska tego uczonego).
Supernowe typu Ia to zjawiska kosmiczne wyzwalające szczególne ilości energii i znajdowane we wszystkich typach galaktyk. Wszystkie występujące supernowe tego rodzaju osiągają zbliżoną do siebie maksymalną jasność absolutną (ok. −19,3 magnitudo), dzięki czemu - mierząc ich jasność obserwowaną i porównując z jej wartością bazową, astronomowie mogą w stosunkowo łatwy sposób określić, w jakiej odległości znajduje się ich źródło. Stąd przyjęto stosowanie ich jako tzw. standardowych świec w astronomii pozagalaktycznej (umownych znaczników dystansu w kosmicznej skali).
Czytaj też
Źródło: NASA/PAP
