NIK krytycznie o realizacji Polskiej Strategii Kosmicznej

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) przedstawiła raport, w którym negatywnie oceniła działalność ministra właściwego do spraw gospodarki związaną z realizacją zadań wynikających z przyjętej w 2017 r. przez rząd Polskiej Strategii Kosmicznej (PSK). Obecna kontrola NIK objęła Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT), Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Polską Agencję Kosmiczną i Agencję Rozwoju Przemysłu SA. Podobną kontrolę NIK przeprowadziła już w 2019 r.

Według kontrolerów izby minister rozwoju MRiT nie doprowadził do opracowania i przyjęcia Krajowego Programu Kosmicznego (KPK) oraz kluczowych dla sektora kosmicznego aktów prawnych. „Od ponad czterech lat nie wdrożył też narzędzi pozwalających na wsparcie podmiotów sektora kosmicznego. Jego działania w niewielkim stopniu przyczyniały się do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw i instytucji wykorzystujących techniki satelitarne” - zaznaczono w raporcie.

Przypomnieli, że Polska Strategia Kosmiczna (PSK) zakładała opracowanie dokumentu wykonawczego – Krajowego Programu Kosmicznego, którego celem miało być zbudowanie systemu wsparcia doradczego, finansowego i edukacyjnego dla sektora kosmicznego i instytucji realizujących oraz wspierających polską politykę kosmiczną.

Kontrolerzy zwrócili uwagę, że zgodnie z założeniami PSK, Krajowy Program Kosmiczny miał być opracowany do końca 2020 r. Prace nad projektem KPK prowadziła Polska Agencja Kosmiczna (POLSA) do końca października 2020 r. Kontrolerzy dodali, że przygotowany przez nią projekt KPK został przez Radę POLSA 30 października 2020 r. zaopiniowany negatywnie, gdyż nie spełniał wymagań dla tego typu dokumentu.

Według NIK minister właściwy do spraw gospodarki „niewłaściwie” współpracował z POLSA. ”Istotnym błędem było niewłączenie do prac nad KPK przedstawiciela resortu finansów, gdyż realizacja zadań i celów przewidzianych w KPK wymagała finansowania ze środków budżetowych” - oceniła NIK. „Skutkowało to m.in. brakiem zabezpieczenia środków finansowych na realizację KPK” - zaznaczyła NIK.

Podkreślono też, że na zasadność utworzenia programu wskazują działania MON, które przygotowało i przyjęło resortową strategię realizacji celów i zadań wynikających z PSK, aby skutecznie zarządzać realizowanymi projektami z sektora kosmicznego. ”Bez planu operacyjnego MON nie byłoby w stanie efektywnie koordynować realizacji poszczególnych projektów” - zauważyła izba.

Ponadto minister właściwy do spraw gospodarki nie opracował kluczowego dla funkcjonowania sektora kosmicznego, projektu ustawy o działalności kosmicznej, prace nad nią trwały od 2013 r. W ocenie NIK brak ustawy „istotnie osłabiał” warunki rozwoju polskiego sektora kosmicznego i przyczyniał się do niewypełniania przez Polskę zobowiązań międzynarodowych, wynikających z konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o rejestracji obiektów kosmicznych.

W raporcie dodano, że od ponad czterech lat nie zostało również wydane rozporządzenie do jednego z artykułów ustawy o POLSA. NIK zwraca uwagę, iż POLSA od 2020 r. wielokrotnie zwracała się do Ministerstwa Rozwoju i Technologii wskazując, iż bez rozporządzenia, nie może udzielać wsparcia m.in. dla przemysłu kosmicznego, badań czy użytkowania przestrzeni kosmicznej. Przedstawiane przez MRiT projekty rozporządzenia były, co prawda konsultowane, jednak podejmowane przez ministra do spraw gospodarki działania były nierzetelne i nieskuteczne.

”Pomimo wzrostu wysokości składek na programy opcjonalne, istnieje ryzyko nieosiągnięcia do 2030 r. zakładanego poziomu, tj. 150-200 proc. wysokości składki obligatoryjnej. Wsparcie Ministra ograniczało się w zasadzie do przekazania wkładu polskiego do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) i rekomendacji projektów we współpracy z Zespołem ds. Polityki Kosmicznej” - wskazała NIK.

Jej zdaniem również Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji nie przyczynił się do zwiększenia dostępności usług satelitarnych, a przez to do poprawy obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego.

NIK zwróciła uwagę, że według Polskiej Strategii Kosmicznej usługa Galileo PRS (jest to jedna z usług, które wchodzą w skład powstającego globalnego systemu nawigacji satelitarnej Galileo) powinna zostać uruchomiona w 2020 r. Strategia przewidywała też, że do 2020 r. Polska powinna mieć wypracowane krajowe zasady dostępu do usługi PRS, zgodnie z wymaganiami unijnymi, uwzględniającymi potrzeby przyszłych użytkowników tej usługi.

”Zadania te nie zostały zrealizowane. Minister SWiA nie podejmował aktywnych działań w celu usankcjonowania w polskim prawie usługi PRS oraz zespołu CPA działającego w ministerstwie i odpowiadającego za PRS” - stwierdziła NIK. Dodała, że brakowało też aktualizacji i uzupełnienia zapisów dokumentu Mapa drogowa i harmonogramu działań przygotowujących do pełnego i kompleksowego świadczenia usług PRS.

Brak monitorowania stopnia realizacji zadań i wdrażania systemu PRS, a także brak reakcji ministra na wzrost znaczenia dostępności usług PRS ze względu na sytuację geopolityczną (wojna Rosji z Ukrainą), świadczy, zdaniem NIK, o „nierzetelnym” jego podejściu do prawidłowego przygotowania i realizacji zadań związanych z wdrażaniem usług PRS. „Minister do spraw wewnętrznych nie przyczynił się więc do zwiększenia dostępności usług satelitarnych, a przez to do poprawy obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego” - stwierdziła NIK.

Zdaniem kontrolerów na „pozytywną” ocenę zasłużył natomiast Minister Obrony Narodowej. „Realizował PSK w zakresie przewidzianym dla MON. Opracowany został resortowy plan implementacji Polskiej Strategii Kosmicznej, opracowano Koncepcję implementacji domeny operacyjnej przestrzeni kosmicznej w Siłach Zbrojnych RP” - podano w raporcie. Wskazano, że przyjęte priorytetowe kierunki badań w MON uwzględniały również badania związane z sektorem kosmicznym, zgodnie z PSK.

Według NIK także Agencja Rozwoju Przemysłu opracowała i realizowała Kompleksowy program wsparcia sektora technologii kosmicznych w Polsce. NIK opracował też wnioski wynikające z kontroli, które skierowała do Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Obrony Narodowej.

Całość raportu dostępna jest pod załączonym linkiem.