Polski sektor kosmiczny w 2021 roku. Kluczowe momenty [KOMENTARZ]

Satelitarne ambicje polskich podmiotów

Tym, co wzbudziło chyba największe nadzieje na pewien przełom w rozwoju polskiej działalności kosmicznej, jest seria ogłoszonych projektów inżynieryjnych zakładających budowę nano- i mikrosatelitów z zamiarem wystrzelenia ich na orbitę w latach 2023-2025. Spośród nich wymienić można kilka konkretnych.

Z uwagi na aspekt docelowo obronny, na pierwszy plan wybija się projekt PIAST (Polish ImAging SaTellites), w którym rozpoczęcie prac inżynieryjnych i właściwej budowy satelitów ogłoszono oficjalnie w sierpniu 2021 r. PIAST jest narodowym projektem prowadzonym w ramach rządowego programu SZAFIR, którego założeniem jest wykorzystanie potencjału współpracy jednostek naukowych oraz prywatnych przedsiębiorców na rzecz rozwoju rozwiązań kluczowych dla bezpieczeństwa i obronności.

Finansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) projekt realizowany jest przez szerokie konsorcjum firm oraz instytucji naukowo-badawczych (Creotech Instruments S.A., Centrum Badań Kosmicznych PAN, Scanway Sp. z o.o., Sieć Badawcza Łukasiewicz - Instytut Lotnictwa, PCO S.A. - spółka Polskiej Grupy Zbrojeniowej), pod przewodnictwem Wojskowej Akademii Technicznej (WAT). Inicjatywa ma zagwarantować pierwsze, stworzone w Polsce instrumenty narodowego systemu satelitarnej obserwacji Ziemi na potrzeby Sił Zbrojnych RP (docelowo trzy nanosatelity). Będzie to przy okazji pierwsze komercyjne wdrożenie skalowalnej platformy HyperSat, autorskiego rozwiązania firmy Creotech Instruments.

Osobny obszar spośród wymienionych inicjatyw stanowi projekt mikrosatelitarny EagleEye - za który odpowiada polskie konsorcjum przemysłowo-badawcze pod kierownictwem spółki Creotech Instruments S.A. (lider konsorcjum z udziałem wrocławskiej firmy Scanway Sp. z o.o. oraz Centrum Badań Kosmicznych PAN). Projekt otrzymał na początku 2020 r. dofinansowanie w kwocie 29,8 mln PLN z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Pod względem wysokości przyznanej kwoty, przedsięwzięcie było drugim spośród 15 dokapitalizowanych wówczas polskich projektów kosmicznych, jakie NCBR wskazało do realizacji w ramach konkursu Szybka Ścieżka „Technologie Kosmiczne”.

Zamiar wystrzelenia pierwszego instrumentu EagleEye dotyczy 2023 roku. Mikrosatelita ma zostać umieszczony na niskiej orbicie okołoziemskiej i zapewnić wysokiej rozdzielczości zobrazowania Ziemi (na poziomie 1 m).

Oprócz dwóch wymienionych projektów satelitarnych, na wyszczególnienie zasługują też inne ogłaszane w 2021 roku. Kolejny z nich to mikrosatelita UVSat (polski system naukowy do obserwacji w paśmie ultrafioletu, o masie 40 kg i oparty na platformie HyperSat). Powstawać ma z głównym udziałem Creotech Instruments, w ramach konsorcjum naukowo-przemysłowego z udziałem Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika. UVSat miałby być gotowy do wystrzelenia w ciągu najbliższych 3 lat.

Nie dalej natomiast, jak w grudniu 2021 r. ogłoszono też prace nad polsko-niemieckim projektem satelity STAR VIBE (misji przygotowywanej przez polską firmę Scanway we współpracy z German Orbital Systems). Projekt STAR VIBE ma doprowadzić niebawem do wyniesienia na orbitę demonstratora technologicznego w formacie Cubesat 6U - z ładunkiem optycznym Scanway zawierającym wysokorozdzielczy teleskop optyczny oraz system do autoinspekcji i autodiagnostyki wizyjnej. Misja ma wystartować już na przełomie czerwca i lipca 2022 roku z wykorzystaniem rakiety Falcon 9.

Co z tym Krajowym Programem Kosmicznym?

Przywołane na samym wstępie postępy prac nad Krajowym Programem Kosmicznym (KPK - na lata 2021-2026), czyli rozporządzeniem Rady Ministrów wskazującym m.in. kierunki rozwoju sektora kosmicznego oraz źródła jego finansowania na najbliższe 5 lat. Instytucją odpowiedzialną za jego przyszłe wdrożenie i monitorowanie realizacji ma być Polska Agencja Kosmiczna (POLSA).

Zadeklarowanym w 2021 roku kamieniem milowym na drodze do ostatecznego przyjęcia tego kluczowego aktu wykonawczego było przedłożenie latem (w lipcu ur.) do prekonsultacji społecznych najnowszej wersji projektu KPK - opatrzonej numerem v0.8. Czas na zgłaszanie uwag do proponowanej treści wyznaczono do 16 sierpnia br. "Naszym najważniejszym zadaniem w najbliższych latach jest wdrażanie Krajowego Programu Kosmicznego. Zapisane w programie priorytety dotyczą m.in. obserwacji Ziemi z kosmosu, wykorzystania danych satelitarnych, nawigacji i telekomunikacji, bezpieczeństwa kosmicznego oraz możliwości konstruowania aparatury do realizacji tych celów i badań naukowych" - zapowiadał latem 2021 roku (podczas panelu eksperckiego na Forum Ekonomicznym w Karpaczu) prof. Grzegorz Wrochna, Prezes Polskiej Agencji Kosmicznej.

W wyniku przeprowadzonych prekonsultacji KPK na lata 2021-2026 zebrano wielostronicowy zbiór spostrzeżeń i uwag do dokumentu, zgłaszanych przez przedstawicieli sektora kosmicznego w Polsce. Koordynujący te prace resort rozwoju i technologii przypomniał, że zgodnie z Polską Strategią Kosmiczną, Ministerstwo Rozwoju i Technologii odpowiada za całokształt polityki kosmicznej "przy jednoczesnym zapewnieniu współpracy z innymi resortami oraz partnerami". Jak podkreślono dalej, wspomniany zakres działania MRiT "wspiera Polska Agencja Kosmiczna".

POLSA podsumowuje "owocny rok"

"Za nami bardzo owocny rok, pełen ważnych wydarzeń kosmicznych, nowych działań i wyzwań" - wskazali przedstawiciele Polskiej Agencji Kosmicznej we własnym podsumowaniu 2021 roku. Obok podkreślenia udziału w pracach nad Krajowym Programem Kosmicznym, zwrócono w nim uwagę przede wszystkim na przystąpienie Polski do porozumienia Artemis Accords, przyjęcie zmienionego statutu i struktury organizacyjnej POLSA, a także koordynację i negocjacje udziału polskich firm w misjach zagranicznych, w tym amerykańskiej NASA oraz projektach badawczych w Australii. W dalszej kolejności wskazano także zorganizowanie naboru koncepcji polskich misji kosmicznych - realizowanych przez rodzime podmioty.

W przedmiocie tematycznego zaangażowania POLSA w prace nad KPK, wskazano na udział w opracowaniu koncepcji Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej, rozbudowy Narodowego Systemu Bezpieczeństwa Kosmicznego oraz budowy zdolności konstruowania i wynoszenia obiektów kosmicznych. "Zebraliśmy koncepcje misji kosmicznych i rozpoczęliśmy planowanie ich realizacji, (...) zdobyliśmy wiedzę o możliwościach lotów suborbitalnych i poziomych startów na orbitę z terenu Polski" - zadeklarowano. "Przygotowując uruchomienie Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej, zamówiliśmy szereg pilotażowych produktów wykorzystujących obserwacje Ziemi" - wskazano dalej.

W kwestii kontaktów z NASA (poza negocjacjami nad Artemis Accords), POLSA przypomniała o swoim zaangażowaniu w koordynowanie polskich starań o udział w misjach naukowych Arcus i Gamow Explorer. Ich ogólnym założeniem jest badanie Wszechświata w zakresie wysokoenergetycznych emisji promieniowania: rentgenowskiego oraz błysków gamma.

Z kolei w ramach współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) POLSA zwróciła uwagę na poszerzenie udziału swoich przedstawicieli w polskiej delegacji do ESA i uruchomienie konsultacji z krajowym sektorem kosmicznym na rzecz wypracowania rekomendacji dot. przyszłego udziału Polski w programach ESA. W tym ostatnim zakresie chodzi przede wszystkim o działania przygotowawcze przed spodziewaną kolejną Radą Ministerialną ESA (w 2022 r.), której będą towarzyszyły decyzje dotyczące narodowych składek członkowskich oraz określanie skali udziału krajowych czynników w konkretnych programach.

W wymiarze realizacji międzynarodowych projektów, podkreślono trwające zaangażowanie Polski w konsorcjum EU SST (POLSA zaangażowana jest tutaj w budowę globalnej sieci sensorów wykrywających obiekty na orbicie okołoziemskiej - została niedawno uzupełniona o nowe elementy w Polsce i w Grecji). Potwierdzono również obecność POLSA w nowym partnerstwie związanym z obszarem SST (Space Surveillance & Tracking). Wspomniano również o projekcie Entrusted - obejmującym w 2021 roku badania ankietowe, m.in. wśród administracji publicznej na temat potrzeb związanych z usługami bezpiecznej łączności satelitarnej. Prowadzono także szkolenia dla przedstawicieli sektora kosmicznego, m.in. z zasad przygotowywania dokumentacji do ESA, negocjacji, czy wykorzystania danych satelitarnych na potrzeby administracji. Zwrócono również uwagę na projekty edukacyjne, jak Future Space, w którym przygotowano scenariusze lekcji dla szkól oraz przegląd programów studiów, a także programów stażowych w Europie.

Działania ARP - więcej szans dla młodych-zdolnych i innowacyjnych przedsiębiorstw

Spoglądając na ten obszar działalności w Polsce, na wyróżnienie zasługuje realizacja kolejnej edycji konkursu „Rozwój kadr sektora kosmicznego” – organizowanego przez Agencję Rozwoju Przemysłu we współpracy ze Związkiem Pracodawców Sektora Kosmicznego. Mający już swoją ponad pięcioletnią historię corocznych naborów stażowych do firm, jest pierwszym i w tej chwili największym tego typu programem organizowanym w Polsce (jednym z trzech w Europie). Adresatami programu są absolwenci studiów wyższych pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia, którzy nie ukończyli 35. roku życia. Konkurs kierowany jest do absolwentów i młodych naukowców, zainteresowanych płatnymi stażami w instytutach naukowych, jednostkach badawczych oraz przedsiębiorstwach prowadzących działalność w sektorze kosmicznym, a będących przy tym członkami Związku Pracodawców Sektora Kosmicznego.

W 2021 roku realizowana była VI. edycja konkursu stażowego ARP, do której zgłosiło się 83 kandydatów. Spośród nich, firmy polskiego sektora kosmicznego wybrały dziesięciu stażystów.

W toku realizacji staży ARP S.A. zapewnia współfinansowanie do poziomu 50 proc. wynagrodzenia stażysty w firmie z sektora MŚP oraz 20 proc. w przypadku firm dużych. Co do ogółu, stażyści mogą liczyć na wynagrodzenie w wysokości 4000 lub 5000 zł brutto w zależności od posiadanego wykształcenia. Staż trwa maksymalnie 6 miesięcy.

Najnowsza odsłona konkursu „Rozwój kadr sektora kosmicznego” odbywała się w połowie 2021 r., już po zapowiedzeniu nowej formuły organizacyjnej programu. Rozwinięcie modelu ma bazować na przeprowadzonej analizie poprzednich pięciu edycji inicjatywy. Wnioski, jakie tutaj wyciągnięto, obejmują dążenie do "umiędzynarodowienia" programu, funkcjonującego teraz pod nową nazwą Polish Space Fellowship Program – chodzi o umożliwienie realizacji staży w firmach polskiego sektora kosmicznego także młodym kandydatom z zagranicy. "Chcemy, żeby polskie firmy przyjmowały ludzi, którzy mają być może takie kompetencje, których w Polsce jeszcze nie mamy w tej chwili" – zaznaczył w tym kontekście Bartosz Sokoliński, dyrektor Biura Rozwoju i Innowacji ARP. Nowy zamysł ma być nadal przede wszystkim zgodny z dotychczasową ścieżką popularyzacji praktyk stażowych wśród młodych polskich inżynierów.

Jak potwierdzili organizatorzy, przez inicjatywę "Rozwój kadr sektora kosmicznego" przeszło w poprzednich pięciu odsłonach razem 52 stażystów, wyłonionych spośród 422 nadesłanych kandydatur. Swoje obowiązki wykonywali oni łącznie w 30 różnych firmach, które dołączyły do programu na przestrzeni wszystkich jego odsłon. Co istotne - 77 proc. absolwentów poprzednich edycji programu otrzymało bezpośrednio później ofertę pracy w firmach, w których odbywało staż.

Znamienne jest też to, że blisko 1/3 z łącznej liczby stażystów miała wykształcenie spoza nauk inżynieryjnych. "Program stażowy był początkowo adresowany tylko do inżynierów i dopiero w trakcie jego realizacji usłyszeliśmy od firm, że nie tylko inżynierowie są bardzo potrzebni w firmach kosmicznych [...] Mniej więcej od trzeciej edycji staż jest dostępny dla nie-inżynierów" – podkreślił reprezentujący ARP dyrektor tamtejszego Biura Rozwoju Technologii, Paweł Pacek.

Jednak ARP w 2021 roku kojarzył się nie tylko z organizowaniem programu stażowego. W okresie tym organizowano także szkolenia w kwalifikacjach satelitarnych dla inżynierów spoza branży kosmicznej („Introduction to Space for Engineers”), a także przedstawiono serię wideorozmów z głównymi osobowościami polskiego sektora kosmicznego. Ta ostatnia inicjatywa była "wizytówką" ARP w ramach Kosmicznego Maja - czyli całomiesięcznego cyklu tematycznych wydarzeń na 30-lecie Agencji (utrzymanego w kontekście działalności kosmicznej).

Równoległym obszarem zaangażowania ARP w 2021 roku pozostały inicjatywy na rzecz wspierania przemysłu kosmicznego, obejmujące z jednej strony pożyczki i wejścia kapitałowe związane z obejmowaniem udziałów w spółkach, a z drugiej - konkurs "Konstelacje ARP", w którego bieżącej edycji doceniono przedsiębiorstwo KP Labs nagrodą główną w kategorii Kosmiczna Firma Roku. Jednocześnie gliwicka spółka otrzymała od Agencji Rozwoju Przemysłu osobne wsparcie finansowe w postaci pożyczki opiewającej na kwotę 5 mln PLN.

Podmioty sektorowe łączą siły

Z perspektywy współpracy przemysłowej istotnym wydarzeniem 2021 roku w Polsce było oficjalnie zawiązanie w listopadzie br. (w podkarpackiej Jasionce) Klastra Technologii Kosmicznych (KTK), w którego skład weszło dwadzieścia polskich przedsiębiorstw, organizacji i instytucji naukowo-badawczych. Podpisanie umowy Klastra Technologii Kosmicznych stanowiło kontynuację działań rozpoczętych w styczniu tego samego roku przez Samorząd Województwa Podkarpackiego, państwową spółkę EXATEL – polskiego operatora telekomunikacyjnego, a także Politechnikę Rzeszowską oraz Państwową Wyższą Szkołę Techniczno-Ekonomiczną w Jarosławiu.

Zadaniem, jakie ma spełniać klaster jest skoordynowane i synergiczne rozwijanie zasobów oraz kompetencji związanych z techniką i technologiami kosmicznymi. Ma ono zapewnić skutecznie dostarczanie na rynek składników systemów satelitarnych - tak, aby zapewnić w krótkim czasie zdolności tworzenia w pełni funkcjonalnych systemów kosmicznych.

Jak zadeklarowano w okolicznościowym komunikacie o powołaniu KTK, zrzeszone w nim zostały podmioty odpowiadające za "ponad 85 proc. potencjału polskiego rynku kosmicznego".