ESO: rekordowe zamówienie na konstrukcję Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu

Europejska Organizacja Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej (European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere, ESO) zawarła rekordowy kontrakt na wykonanie kopuły i głównych elementów konstrukcyjnych Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu Europejskiego (E-ELT). Kontrakt obejmuje szeroki zakres obsługi, począwszy od prac projektowych i produkcji instrumentów, przez transport i konstrukcję, aż po przeprowadzenie testów kopuły i głównych komponentów teleskopu. Całkowity koszt realizacji ujętego w ten sposób zakresu usług ma wynieść 400 milionów euro.

Jest to największe jak dotąd zamówienie przyznane przez ESO i zarazem najbardziej okazały projekt budowy instrumentu obserwacyjnego w historii astronomii naziemnej. Uroczyste podpisanie umowy miało miejsce w głównej siedzibie ESO w Garching niedaleko Monachium w dniu 25 maja tego roku. Wykonawcą zlecenia ma być spółka ACe Consortium, zrzeszająca firmy Astaldi, Cimolai oraz EIE Group.

Docelowym punktem ulokowania teleskopu E-ELT jest chilijskie wzniesienie Cerro Armazones,  położone na wysokości 3000 metrów i oddalone o blisko 20 kilometrów od innego kluczowego obiektu ESO, Obserwatorium Paranal mającego na swym wyposażeniu teleskop VLT (Very Large Telescope). Jak do tej pory, przeprowadzono już wstępne prace przygotowawcze, obejmujące wykonanie drogi dojazdowej oraz wyrównanie terenu pod budowę konstrukcji. Prace nad kopułą mają rozpocząć się w 2017 roku.

Kontrakt zakłada stworzenie obrotowej kopuły o średnicy 85 metrów i masie całkowitej około 5000 ton oraz montaż teleskopu o łącznej ruchomej masie ponad 3000 ton. Obie te struktury znaczącą przekraczają swoimi rozmiarami wszystkie powstałe dotąd podobne obiekty. Konstrukcja kopuły ma wznieść się na wysokość niemal 80 metrów i zajmować obszar porównywalny z polem boiska do piłki nożnej. Centralnym elementem teleskopu E-ELT ma być 39-metrowe zwierciadło główne. Sam instrument zaprojektowano jako największy na świecie teleskop naziemny zdolny do prowadzenia obserwacji w pasmach światła widzialnego i bliskiej podczerwieni.

Prace koncepcyjne nad teleskopem E-ELT zapoczątkowano w 2005 roku. Uruchomienie E-ELT przewidywane jest na początek kolejnej dekady, po 2020 roku. Wśród docelowych zadań ośrodka mają być przede wszystkim te pozostające jak dotąd największymi wyzwaniami we współczesnej astronomii obserwacyjnej, w tym poszukiwania planet pozasłonecznych typu ziemskiego oraz prowadzenie fundamentalnych badań z zakresu kosmologii – badań protoobiektów kosmicznych (głównie systemów planetarnych, gwiazd i galaktyk), ciemnej materii i ciemnej energii.

Poza przedstawicielami ESO, w projekcie udział bierze ponad 100 astronomów z różnych krajów europejskich. Organizacja zrzesza aktualnie takie państwa, jak: Austrię, Belgię, Czechy, Danię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Holandię, Niemcy, Polskę, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, Wielką Brytanię oraz Włochy. Na przystąpienie do organizacji zdecydowała się również Brazylia. Główna misją ESO, wyrażoną w Konwencji z 1962 roku, jest dostarczanie astronomom i astrofizykom zaawansowanych technologicznie urządzeń badawczych oraz umożliwienie prowadzenia wymagających badań naukowych. Roczne składki od krajów członkowskich wynoszą łącznie około 131 milionów euro, a organizacja zatrudnia około 730 pracowników. Poza siedzibą główna ESO w Niemczech, ESO posiada również szereg ośrodków w Chile, wśród których jest centrum zlokalizowane w Santiago oraz trzy osobne obiekty obserwacyjne w chilijskich Andach i na pustyni Atacama - La Silla, Paranal i  ALMA.

Polska zawarła umowę o przystąpieniu do ESO w dniu 28 października 2014 roku. Umowa została ratyfikowana przez prezydenta RP w kwietniu 2015 roku. Oprócz instytucji naukowych, docelowym beneficjentem polskiego uczestnictwa w pracach organizacji są polscy przedsiębiorcy, którzy uzyskują możliwość realizacji dedykowanych zamówień i współpracy z zagranicznymi dostawcami zaawansowanych technologii.

Czytaj więcej: Polacy w programie największego na świecie teleskopu optycznego