Nowy katalog pozycji i ruchów własnych gwiazd

Publikacja pt. 5th USNO CCD Astrograph Catalog (UCAC5) jest dostępna poprzez centrum danych German Astrophysical Virtual Observatory (GAVO), a wkrótce zostanie także włączona w zasoby głównej światowej bazy danych o obiektach astronomicznych, którą jest Astronomical Data Center (CDS) w Strasburgu (Francja).

Katalog ma objętość 5,5 gigabajta danych i obejmuje bardzo precyzyjne pozycje i dokładne pomiary ruchów własnych dla 107 milionów gwiazd.

Gdy parzymy na niebo, wydaje nam się, że gwiazdy są w stałych pozycjach (pomijając obrót sfery niebieskiej), a ich położenia względem siebie nie zmieniają się. Jednak, gdy astronomowie badają pozycje gwiazd dokładniej, okazuje się, że wszystkie gwiazdy poruszają się względem siebie, chociaż jest to bardzo niewielki ruch. Większa część tego ruchu spowodowana jest rotacją Drogi Mlecznej. Oprócz tego każda z gwiazd (w tym Słońce) posiada pewien swój ruch, różniący się od generalnego trendu. Efektem są obserwowane tzw. ruchy własne gwiazd po niebie, wynoszące zwykle około pół stopnia w okresie od 10 tysięcy do 100 tysięcy lat.

Znajomość ruchów własnych jest istotna dla przewidywań, gdzie dokładnie będą znajdować się na niebie w danym momencie. To ważne w sytuacjach, w których pozycje gwiazd przyjmowane są jako punkt odniesienia. Wiedza ta przydaje się także astronomom do poznania przynależności gwiazd do gromad i zrozumienia dynamiki i historii różnych struktur w Drodze Mlecznej.

W roku 2014 europejskie obserwatorium kosmiczne Gaia rozpoczęło regularne obserwacje nieba w celu pomiarów dokładnych pozycji dla miliarda gwiazd. Niedawno opublikowano pierwsze wyniki tych badań. Dla grupy ponad 2 milionów dostępne są także dane z wcześniejszej misji astrometrycznej z obserwacji wykonanych około 1991 roku (satelita Hipparcos). Daje to razem bazę obserwacyjną rozciągniętą na ćwierć wieku, co pozwala na ustalenie dokładnych ruchów gwiazd.

Dane z katalogu UCAC uwzględniły powyższe źródła, a naukowcy dzięki połączeniu danych byli w stanie określić ruchy własne dla wielu milionów gwiazd. Błąd w obliczeniach ruchów własnych wynosi około 1,5 milisekundy łuku na rok, co odpowiada mniej więcej wykryciu ruchu obiektu odległego o 3000 km i przemieszczającego się o dwa centymetry w ciągu roku.

Publikacja naukowa opisująca katalog została przyjęta do druku w czasopiśmie „The Astronomical Journal”.

Czytaj też: Sonda ESA skatalogowała miliardy gwiazd