Użycie broni jądrowej w kosmosie – konsekwencje dla bezpieczeństwa [ANALIZA]

Groźba użycia tego rodzaju środku rażenia stała się realna po wydarzeniach z 14 lutego 2024 roku, które dotyczyły niebezpiecznej działalności podjętej przez Federację Rosyjską. Wówczas przewodniczący Komisji ds. Wywiadu Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych – Mike Turner – udostępnił członkom amerykańskiego Kongresu dane wywiadowcze, które zawierały „informację dotyczącą poważnego zagrożenia bezpieczeństwa narodowego”.

Oficjalne doniesienia wystosowane przez CNN ujawniły, że Turner za pośrednictwem dwóch informatorów uzyskał „bardzo wrażliwe dane” na temat nowego zagrożenie dla bezpieczeństwa, które „jest powiązane z Rosją”. Koncentrowały się one wokół współcześnie rozwijanego ofensywnego potencjału militarnego Federacji Rosyjskiej w przestrzeni kosmicznej. Rzecznik ds. bezpieczeństwa narodowego Białego Domu – John Kirby – wydał oświadczenie, w którym przyznano, iż trwa weryfikacja tych informacji.

Podejrzenia dotyczą doskonalenia zdolności nuklearnych – przeciwsatelitarnych pocisków (ang. Anti–satellite weapon – ASAT) o napędzie jądrowym. Niespełna dwa miesiące później 24 kwietnia 2024 roku Rosja zawetowała projekt rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, która wzywała do przestrzegania artykułu IV Traktatu o przestrzeni kosmicznej z 1967 r. w zakresie zakazu wynoszenia oraz rozmieszczaniu broni masowego rażenia w przestrzeni kosmicznej i na ciałach niebieskich, a także ograniczenia doskonalenia technologii antysatelitarnych dedykowanych niszczeniu satelitów.

Co więcej, Rosja w porozumieniu z Chińską Republiką Ludową wystosowały poprawka, której zasadniczą przesłanką było rozszerzenie katalogu możliwości stosowania środków bojowych zakazanych do umieszczania w kosmosie za pośrednictwem dopuszczenia opcji wynoszenia dowolnego rodzaju broni. Dyskusje podjęte w ramach tych negocjacji zostały jednoznacznie odrzucone przez członków Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Na podstawie sekwencji powyższych wydarzeń można wnioskować, że państwa nastawione na ofensywną eksplorację kosmosu będą dążyć do wynoszenia na orbitę okołoziemską oraz testowania technologii kosmicznych. Działania te mogą być na tyle istotne dla ich interesów narodowych, że zdecydują się wystąpić z obowiązujących traktatów stanowiących źródła międzynarodowego prawa kosmicznego.

Użycie kosmicznej broni nuklearnej w świetle międzynarodowego prawa kosmicznego

Status prawny traktuje przestrzeń kosmiczną jako środowisko niesuwerenne. Oznacza to, iż w przeciwieństwie do powierzchni lądu, wód terytorialnych oraz przestrzeni powietrznej nie może stanowić ona dobra narodowego wyłącznie jednego państwa w kontekście sprawowania samodzielnej i niezależnej od innych podmiotów władzy politycznej.

W zgodzie z obowiązującymi uwarunkowaniami międzynarodowego prawa kosmicznego aktorzy państwowi nie tylko nie mogą szerzyć w kosmosie sfer własnych wpływów, ale także zabrania się wynoszenia, umieszczania, testowania elementów uzbrojenia w przestrzeni pozaziemskiej, wykonywania manewrów wojskowych, budowania dowolnych rodzajów fortyfikacji, zakładania instalacji i baz wojskowych w przestrzeni kosmicznej oraz na powierzchni ciał niebieskich. Poszczególne państwa ponoszą również odpowiedzialność międzynarodową za obiekty rozmieszczane w przestrzeni kosmicznej, które mogą być użytkowane wyłącznie w celach niemilitarnych.

W międzynarodowym prawie kosmicznym obowiązują dwa traktaty zakazujące wyścigu zbrojeń w kosmosie. Pierwszym z nich jest Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą sporządzony w Moskwie dnia 5 sierpnia 1963 r. Obecnie stronami Traktatu jest 125 państw. Najważniejszym celem Układu była potrzeba wyhamowania procesu zbrojeń, produkcji oraz przeprowadzania testów broni, z uwzględnieniem broni nuklearnej. Państwa zobligowane są do podejmowania działań zapobiegających testowaniu środków bojowych, w trakcie którego istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia eksplozji nuklearnej w dowolnym rejonie znajdującym się pod kontrolą bądź jurysdykcją danego kraju.

Państwa będące stronami omawianych regulacji prawnych są zobowiązane do nieskłaniania, niezachęcania i czynnego powstrzymywania się przed braniem udziału w przeprowadzaniu testów broni nuklearnej w którymkolwiek z wymienionych terytoriów oraz unikania świadomego wywoływania negatywnych skutków związanych z tymi próbami. Każdy Uczestnik ma prawo do zgłoszenia poprawek odnośnie Układu, które mogą zostać przyjęte wyłącznie w drodze głosowania pod warunkiem, iż uzyskały ponad połowę głosów wszystkich Uczestników, w tym Uczestników Pierwotnych.

Dużą swobodę w planowaniu działań pozostawia Uczestnikom możliwość odstąpienia od Układu w sytuacji, w której uznają, iż zawarte w nim treści ograniczają suwerenność państwową oraz zagrażają kluczowym interesom narodowym. Wystąpienie z Traktatu powinno odbyć się za pośrednictwem wcześniejszego powiadomienia wszystkich Uczestników z co najmniej trzymiesięcznym wyprzedzeniem.

Drugą istotną regulację stanowi Traktat o przestrzeni kosmicznej z 1967 r. (pełna nazwa dokumenty brzmi Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, sporządzony w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie dnia 27 stycznia 1967 r.), którego sygnatariuszami jest 110 państw, w tym Rosja. Postanowienia zawarte w niniejszym dokumencie gwarantują państwom udzielenie przyzwolenia na realizację badań naukowych na powierzchni ciał niebieskich i w przestrzeni kosmicznej.

Rozwój gospodarczy, postęp naukowy i zasoby technologiczne będące w posiadaniu tychże podmiotów nie generuje występowania dyskryminacji, ponieważ przestrzeń kosmiczna stanowi wspólne dobro, a kraje posiadają do niej dostęp na zasadzie równości. Zabrania się zawłaszczania jakiegokolwiek terytorium na ciałach niebieskich i dowolnego rejonu przestrzeni kosmicznej, a także nie dopuszcza się ich okupowania, użytkowania bądź ogłoszenia statusu suwerenności.

Względem wyścigu zbrojeń, Układ rozgranicza wynoszenie i testowanie broni nuklearnej do przestrzeni kosmicznej, a zarazem zakazuje umieszczania ich elementów na ciałach niebieskich, podobnie jak budowania baz, instalacji wojskowych, fortyfikacji militarnych, realizacji manewrów przez siły zbrojne. Każda ze stron Traktatu może odstąpić od wypełniania jego założeń, lecz nie wcześniej niż rok od momentu wejścia w życie tego dokumentu. Uczestnicy są zobligowani do wystosowania pisemnego zawiadomienia i przedłożenia go państwom–depozytariuszom. Od chwili otrzymania zawiadomienia, podmiot państwowy może wystąpić z Układu po upływie jednego roku.

Rosyjski potencjał rozwoju napędów jądrowych do zastosowań militarnych w kosmosie

Od 2021 roku zauważalna jest dynamiczna tendencja rozwojowa technologii nuklearnych do zastosowań militarnych w kosmosie inicjowana przez Rosję. Przedsięwzięcia te dotyczą głównie testowania napędów jądrowych. Przykładem aktualnie doskonalonego projektu jest zbudowanie pierwszego kosmicznego statku transportowego, którego wdrożenie planowane jest w 2030 roku.

Za pośrednictwem tego rodzaju jednostek napędowych ma być również zasilany system Zeus dedykowany usuwaniu śmieci kosmicznych z orbity okołoziemskiej. Równocześnie ogłoszono zrealizowanie udanych testów eksperymentalnych pocisków manewrujących dalekiego zasięgu napędzanych energią jądrową. Warto podkreślić potencjał militarny Rosji w aspekcie doskonalenia pocisków hipersonicznych, które wykonują loty z prędkością powyżej pięciu Machów (1 Ma = 1224 km/h), a także mogą przenosić bojowe głowice nuklearne. Przykładami takich środków są Zircon i Kinzhal, oba zostały użyte podczas konfliktu na Ukrainie.

Rosja należy do państw, które konsekwentnie rozwijaj zdolności nuklearne. W latach 1969–1988 z terytorium ZSRR na niską orbitę okołoziemską wystrzelono 33 obiekty zwiadowcze i celownicze z reaktorami jądrowymi. Od lat ’80. trwają próby wdrożenia technologii jądrowych w satelitach. Ich szczegółowe parametry taktyczno–techniczne nie są ujawnione, lecz prawdopodobnie byłyby wynoszone na niskie (ang. Low Earth Orbit – LEO), średnie (ang. Medium Earth Orbit – MEO) i geosynchroniczne orbity (ang. Geosynchronous Orbit – GEO), a także zdolne do prowadzenia rozpoznania radarowego i aktywnej walki radioelektronicznej.

Na podstawie tych doświadczeń można przypuszczać, że Federacja Rosyjska aktualnie rozwija ASAT z głowicami nuklearnymi do kinetycznego niszczenia satelitów lub z napędem nuklearnym. W obu przypadkach wynoszenie do kosmosu tego rodzaju technologii równałoby się z naruszeniem Traktatu o przestrzeni kosmicznej z 1967 roku.

Konsekwencje zastosowania zdolności nuklearnych w przestrzeni kosmicznej

Operacyjne użycie broni jądrowej w kosmosie wywarłoby efekt obosieczny. Oznacza to, że wyeliminowaniu nie uległby wyłącznie cel znajdujący się w przestrzeni kosmicznej. Równocześnie w stronę Ziemi zostałby skierowany wysokoenergetyczny impuls elektromagnetyczny. Wówczas istniałoby ryzyko, iż zniszczeniu ulegnie pewien obszar infrastruktury naziemnej. Detonacja ładunku nuklearnego o niewielkiej mocy może doprowadzić do zagłuszenia systemów komunikacji satelitarnej, a także ich fizycznej destrukcji poprzez spalenie wewnętrznej architektury technicznej. Zakłócanie pracy lub niszczenie satelitów stanowi poważne zagrożenie.

Współcześnie są one wykorzystywane dla celów militarnych i niemilitarnych, posiadają również globalny wpływ na obecne realia życia. Warto przytoczyć przykład roju satelitów Starlink firmy SpaceX, które pełniły bardzo ważną funkcję dla ukraińskich sił zbrojnych w koordynowaniu ataków bezzałogowych statków powietrznych i artylerii przeciwko siłom rosyjskim. Broń kosmiczna wykorzystująca zdolności radioelektroniczne do zagłuszania sygnałów satelitarnych mogłaby skutecznie je unieszkodliwić. Spowodowałoby to uniemożliwienie działania systemów naprowadzania systemów GPS–NAVSTAR, oślepienie satelitów szpiegowskich i utrudnienie koordynacji sił zbrojnych na całym świecie.

Konkluzje

1. Traktaty kosmiczne stanowią pierwotne źródła międzynarodowego prawa kosmicznego i niedostatecznie odpowiadają współczesnym potrzebom ograniczenia postępującego procesu militaryzacji, a przede wszystkim zbrojenia nastawionego na ofensywne działania militarne. Państwa, które je przyjęły oraz ratyfikowały posiadają możliwość wystąpienia z zawartych układów w dowolnym momencie. Regulacje prawne posiadają wyraźną lukę wobec obecnej aktywności państw w domenie kosmicznej, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości realizacji przez nich operacji o charakterze ofensywnym.

2. Pomimo iż przestrzeń kosmiczna podlega umowom rozbrojeniowym, państwa skupiają swoje działania na dążeniu do poszerzania wpływów w taki sposób, by nie naruszały one założeń międzynarodowego prawa kosmicznego przy zachowaniu jednoczesnej argumentacji dotyczącej ochrony interesów narodowych lub dążą do wprowadzenia poprawek do aktualnych projektów rezolucji opracowywanych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Działania te wskazują na to, że kosmos staje się dogodnym, wręcz pożądanym, środowiskiem do prowadzenia operacji o charakterze militarnym.

3. Od czasu uznania kosmosu za piąty wymiar walki zbrojnej przez NATO w 2019 roku, Rosja konsekwentnie rozwija kosmiczny potencjał militarny, pełniący funkcję głównie odstraszania strategicznego. W 2021 roku nastąpił gwałtowny skok technologiczny ukierunkowany na doskonalenie napędów jądrowych. Mogą być one z powodzeniem implementowane w pociskach przeciwsatelitarnych zamiast napędu rakietowego lub stanowić typ głowicy bojowej do kinetycznego rażenia satelitów. Umieszczanie ASAT w przestrzeni kosmicznej bądź wystrzelenie z miejsca bazowania naziemnego jest zasadne w sytuacji zagrożenia kolizją dwóch lub więcej obiektów kosmicznych, lecz międzynarodowe prawo kosmiczne zabrania wykorzystania dowolnych technologii nuklearnych w tym środowisku naturalnym.

4. Detonacja ładunku jądrowego w przestrzeni pozaziemskiej niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje zarówno dla środowiska kosmicznego jak i powierzchni Ziemi. Polegają one na gwałtownych wybuchach świetlnych, rozprzestrzenianiu się promieniotwórczych opadów, kinetycznemu zwalczaniu obiektów kosmicznych, a w efekcie – powstawaniu śmierci kosmicznych. Co więcej, może zostać również zakłócona naturalna równowaga wskutek tworzenia się sztucznie wywołanych zorzy polarnych. Społeczeństwo musi zostać uwrażliwione na postrzeganie kosmosu jako nowego wymiaru prowadzenia walki zbrojnej przez państwa oraz możliwych skutkach, które będą oddziaływać na infrastrukturę naziemną i środowiskową.