Gaia Vari jest projektem badań społecznościowych, w którym pasjonaci kosmosu będą mogli samodzielnie pracować przy analizie danych dostępnych dotychczas tylko dla profesjonalnych astronomów. Podstawowym celem programu Gaia Vari jest wykonanie dokładnej mapy Drogi Mlecznej, aby poznać jej strukturę i zrekonstruować ewolucję, trwającą miliardy lat. Sonda Gaia jest odpowiedzialna za obserwację i badanie Drogi Mlecznej, a jej położenie to około 1,5 milionów km od Ziemi.

Podczas Śląskiego Festwialu Nauki głos zabrał prof. Laurent Eyer z obserwatorium w Genewie, który odpowiada za grupę naukowców klasyfikujących gwiazdy zmienne, który okrzyknął projekt niesamowitym sukcesem. Projekt ma na celu odkrywanie formowania się naszej galaktyki, egzoplanet i czarnych dziur, a także odkrywanie formowania się kryształów wewnątrz gwiazd nazywanych białymi karłami.

Profesor przytoczył również informację szwajcarskiego astrofizyka Thomasa Zurbuchena dotyczącą liczby publikacji bazujących na danych z Gai. Jak wskazuje naukowiec była ona większa niż liczba danych z teleskopu Hubble'a.

Gaia nie tylko dostarcza zdjęcia, ale również dokonuje pomiarów. Potrafi wykonać setki tysięcy operacji w zakresie fal widzialnych, jest w stanie obserwować asteroidy, gwiazdy, galaktyki, kwazary, dokonując pomiarów w okresach dziesięcioletnich oraz sporządzając trójwymiarową mapę, uwzględniającą ruch tych ciał niebieskich.

W swoim przemówieniu prof. Laurent Eyer podkreślił, że największym wyzwaniem jest ilość danych z jakimi astronomowie i analitycy mają do czynienia. Skala ilości danych wynosi tyciące terabajtów, a za ich przetwarzanie odpowiedzialnych jest ok. 450 naukowców z Unii Europejskiej. Ekspert podkreślił, że w 2022 r. skatalogowano 10,5 mln danych nt. obiektów w Drodze Mlecznej. Użyto w tym celu sztucznej inteligencji: systemów eksperckich, a także uczenia maszynowego.

We współpracę przy projekcie Gaia Vari zaangażowane są: ESA, spółki Sednai utworzona w Uniwersytecie Genewskim i Science Now oraz najpopularniejsza na świecie platforma gromadząca projekty badań społecznościowych z różnych dziedzin nauki – Zooniverse. Natomiast ostatecznym celem projektu Gaia jest zaproszenie obywateli członków Wspólnoty do uczestniczenia w tym projekcie oraz sporządzenie niezwykle dokładnego katalogu gwiazd zmiennych, opisanych dodatkowo w szeregu publikacji naukowych, których współautorami będą uczestnicy Gaia Vari. Ich odkrycia powinny przyczynić się do lepszego zrozumienia życia gwiazd i być może pomogą w rozwiązaniu zagadki brakujących (niepoznanych dotąd) czarnych dziur.

Krzysztof Nienartowicz z Gaia Data Processing Centre w Genewie, m.in. zasygnalizował kilka faz projektu. W pierwszej z nich chodzi o zebranie jak największej liczby uczestników projektu Gaia Vari, dzięki których pomocy powstaną nowe zbiory uczące, umożliwiające budowę lepszych, niż dotąd modeli. Prof. Lech Mankiewicz z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, który opowiadał o historii projektów badań społecznościowych, zwrócił uwagę, że wiele z nich było tłumaczonych na język polski i zaangażowało wiele osób z Polski.