Koncepcja „rozpowszechniania doskonałości i poszerzania uczestnictwa” (ang. Spreading Excellence and Widening Participation) to integralna część agendy programu ramowego Horyzont 2020, który ma umożliwić zmniejszenie różnic w obszarze badań i innowacji pomiędzy państwami członkowskimi UE - m.in. poprzez poprawę wskaźnika uczestnictwa krajów osiągających słabsze wyniki w konkursach. Zamiarem jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału utalentowanych naukowców i zapewnienie maksymalizacji korzyści ekonomicznych i społecznych, czerpanych z gospodarki opartej na innowacjach w całej Unii.

Ostatnie dwa z takich konkursów zostały ogłoszone latem ubiegłego roku, z terminem składania wniosków do 14 listopada 2019 roku. Komisja Europejska przeznaczyła 50 mln EUR na realizację konkursu ERA Chairs oraz blisko 70 mln EUR na sfinansowanie projektów w konkursie Twinning.

W tym drugim programie grantowym (Twinning) dofinansowanie w wysokości po 900 tyś. EUR uzyskały trzy instytuty PAN, w tym CBK oraz CAMK. Celem realizowanego w Centrum Badań Kosmicznych projektu EOTiST jest rozwój kompetencji Zakładu Obserwacji Ziemi CBK PAN w dziedzinie monitorowania usług ekosystemowych przy użyciu danych satelitarnych. Partnerami projektu są naukowcy z jednostek takich jak CNR (Włochy), CERTH (Grecja) i CREAF (Hiszpania). Z kolei CAMK zrealizuje projekt DarkWave - jego kierownikiem jest dr Marcin Kuźniak, lider grupy badawczej w ramach Zakładu AstroCeNT - powstałego dzięki wsparciu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze. 

W przypadku projektu CBK, charakterystyczna dla niego koncepcja usług ekosystemowych wywodzi się z nauk ekonomicznych i wiąże się z pojęciem kapitału naturalnego. Za usługi ekosystemowe uważa się szeroko rozumiane korzyści uzyskiwane przez człowieka ze środowiska, mogą to być usługi zaopatrzeniowe (energia czy produkcja rolna), usługi regulacyjne (pochłanianie CO2 lub ochrona gleby przed erozją) oraz usługi kulturowe (turystyka i rekreacja oraz przestrzeń edukacyjna). „Dzięki danym satelitarnym możemy dostarczać nowych informacji o ekosystemach w sposób ciągły zarówno w przestrzeni jak i czasie, określać dynamikę zmian w nich zachodzących oraz tworzyć modele prognostyczne rozwoju danego terenu. Ma to szczególne znaczenie w zrównoważonym zarządzaniu zasobami” – tak o przewadze nad metodami obserwacji naziemnych mówi dr Edyta Woźniak, koordynatorka projektu w CBK PAN.

Głównym celem projektu CAMK jest z kolei poszukiwanie tzw. ciemnej materii. Jak pokazują obserwacje astronomiczne, jest jej we Wszechświecie około 5 razy więcej niż znanej nam z codziennego doświadczenia zwykłej materii. Ciemna materia wciąż pozostaje dla nas zagadką, a jej wyjaśnienie jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań w fizyce. Projekt DarkWave skupia czołowe ośrodki naukowe zaangażowane w projektowanie i budowę eksperymentu DarkSide-20k – największego na świecie detektora wykorzystującego mocno schłodzony, ciekły argon. Wśród partnerów znaleźli się uczeni m.in. z Francji (APC/CNRS), Włoch (GSSI i INFN), Niemiec (TUM). Jak mówi profesor Leszek Roszkowski kierujący Zakładem AstroCeNT „Poprzez współpracę w ramach projektu Twinning, badacze z CAMK będą mieli szansę na odegranie kluczowej roli w eksperymencie DarkSide-20k, jak również wzmocni to rozwój współpracy z innymi grupami badawczymi na świecie w takich dziedzinach jak eksperymentalna fizyka neutrin czy detekcja fal grawitacyjnych”.

Wspólnym dla wszystkich projektów konkursu Twinning jest rozwój potencjału i umocnienie doskonałości naukowej danej instytucji oraz zwiększenie jej rozpoznawalności poprzez publikacje w renomowanych czasopismach naukowych oraz udział w międzynarodowych konsorcjach i inicjatywach badawczych.

Bliska współpraca z partnerami projektu ma pozwolić na poznanie ich praktyk badawczych i warsztatu pracy, a to z kolei ma pomóc realizującym je instytutom PAN w zwiększeniu skuteczności pozyskiwania funduszy w konkursach międzynarodowych, np. ogłaszanych w ramach  kolejnego programu ramowego Horyzont Europa w obszarze projektów współpracy, jak i grantów indywidualnych.

Kluczowym będzie tutaj rozwój kompetencji – zarówno pracowników naukowych, jak i zespołów wsparcia projektowego – szczególnie w zakresie zarządzania projektami: definiowania zadań, tworzenia strategii i skutecznej ich realizacji. Przewiduje się również, że realizacja projektów pozytywnie wpłynie na zainteresowanie naukowców uczestnictwem w gremiach eksperckich, a tym samym zwiększy ich udział w procesie kreowania zasad  i  polityk związanych z Europejską Przestrzenią Badawczą (ang. ERA – European Research Area).

Źródło: CBK PAN/Biuro Promocji Nauki PolSCA