40-lecie Centrum Badań Kosmicznych PAN

Centrum Badań Kosmicznych PAN jest jedynym polskim instytutem badawczym, którego podstawowym celem jest badanie i wykorzystanie przestrzeni kosmicznej otoczenia Ziemi i Przestrzeni Międzyplanetarnej oraz rozwoju inżynierii kosmicznej i satelitarnej. Instytut został powołany decyzją Prezydium PAN 29 września 1976 roku, ale faktyczną działalność rozpoczął 1 kwietnia 1977 roku, niemal w 20 rocznicę rozpoczęcia ery kosmicznej.

W strukturze Instytutu znalazły się także jednostki zamiejscowe: Zakład Fizyki Słońca we Wrocławiu, Laboratorium Geodynamiczne w podziemiach Zamku Książ w Wałbrzychu oraz Obserwatorium Astrogeodynamiczne w Borówcu k. Kórnika (niedaleko Poznania).

Przygotowując się do obchodów okrągłej, czterdziestej rocznicy istnienia Instytutu, w CBK PAN zaplanowało nieznaczną renowację siedziby. Została unowocześniona sala konferencyjna (zamontowano m. in. klimatyzację) oraz nadano nowoczesny wygląd recepcji. Aktualnie trwają prace wykończeniowe.

6 czerwca zaplanowano kilkugodzinne uroczystości skierowane do pracowników Centrum oraz wielu, imiennie zaproszonych gości (m. in. Prezesa PAN, członków Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych, władz Polskiej Agencji Kosmicznej), wśród których będzie także gość honorowy ks. prof. Michał Haller.

W programie uroczystości przewidziano m. in. wystąpienie Dyrektora CBK PAN prof. dr hab. Iwony Stanisławskiej, wykład ks. prof. Michała Hellera pt. „Człowiek we Wszechświecie – Wszechświat w Człowieku”, koncert Chóru Akademickiego WAT, prezentację wydanej 15 maja br. książki dra Krzysztofa Ziołkowskiego pt. „Poza Ziemię... Historia lotów międzyplanetarnych”czy sesję wspomnieniową, w czasie której odbędzie się pokaz zdjęć i filmów z historii CBK PAN. Całość zakończy spotkanie towarzyskie dla pracowników CBK PAN i zaproszonych gości.

Od momentu powstania Centrum bierze aktywnie udział w licznych eksperymentach prowadzonych w ramach międzynarodowych misji kosmicznych (do tej pory ponad 80) oraz współpracuje z agencjami kosmicznymi na całym świecie, głównie z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) i Narodową Agencją Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (NASA), a także z Rosyjską Agencją Kosmiczną (Roskosmos), agencjami kosmicznymi Indii (ISRO) i Japonii (JAXA) oraz w ostatni czasie także Chin (CNSA).

Główne kierunki prac naukowo-badawczych w CBK PAN koncentrują się wokół:

• fizyki Słońca (filia we Wrocławiu),
• badania planet i małych ciał Układu Słonecznego,
• fizyki przestrzeni międzyplanetarnej i astrofizyki,
• fizyki plazmy,
• geodezji planetarnej i geodynamiki oraz obserwacji Ziemi.

Nowe kierunki aktywności CBK PAN to zastosowania technik satelitarnych w wykorzystaniu nawigacji satelitarnej i obserwacji Ziemi w sytuacjach kryzysowych (Centrum Informacji Kryzysowej) czy też tworzenie zintegrowanych aplikacji oraz udział w światowych programach dotyczących ostrzegania i zapobiegania zagrożeniom kosmicznym. Ponadto w Obserwatorium Astrogeodynamicznym w Borówcu pod Poznaniem prowadzone są obserwacje laserowe satelitów (śledzone są też kosmiczne śmieci), utrzymywana jest geodezyjna stacja referencyjna GPS oraz Polska Atomowa Skala Czasu, wspomagająca także system Galileo. W grudniu 2016 r. została uruchomiona fontanna cezowa, co spowodowało, że Polska dołączyła do elitarnego grona państw, w których pracują najdokładniejsze na świecie zegary atomowe.

W CBK PAN zostały zaprojektowane i zbudowane instrumenty naukowe, pracujące w największych misjach ESA, tj.: Rosetta, Cassini-Huygens, Mars-Express, Venus-Express, Integral, Herschel, Exo-Mars, Bepi-Colombo czy Solar Orbiter. Urządzenia zbudowane w Instytucie orbitowały wokół Wenus i Marsa, wylądowały na księżycu Saturna – Tytanie oraz na komecie 67P/Czuriumow-Gierasimienko. A w przyszłości polecą na Jowisza, Marsa, Księżyc i Merkurego.

W latach 2010-2013 w Instytucie powstały dwa pierwsze polskie satelity naukowe BRITE PL – „Lem” i „Heweliusz”. Centrum jest także jednym z liderów przygotowania nowych polskich satelitów o naukowym, aplikacyjnym i wojskowym zastosowaniu.

CBK PAN bierze udział w wielu w realizacji europejskich innowacyjnych misji satelitarnych, wśród których Proba-3 będzie pierwszą na świecie misją weryfikującą technologię precyzyjnych lotów w formacji (konstelacji satelitów). Inną innowacyjną misją jest projekt OPS-SAT, który pozwoli przetestować zupełnie nowe technologie w sferze operowania satelitami.

Pracownicy CBK PAN zasilają także kadry polskiego przemysłu kosmicznego, np. firmę Astronika. Instytut jest także współzałożycielem firm: Astri Polska we współpracy z AIRBUS Space & Defence czy SpaceCase we współpracy z Hertz Systems sp. z o.o.

Czytaj też: CBK PAN laureatem programu Najwyższa Jakość QI 2017