Technologie dual-use w Siłach Zbrojnych RP. Możliwości zastosowania [ANALIZA]

Współczesny sektor kosmiczny rozwijany w Polsce jest ukierunkowany na podejmowanie inicjatyw oraz opracowywanie technologii, które byłyby w stanie sprostać wymaganiom urozmaiconym podmiotom. W tym miejscu należy dokonać podstawowego podziału na innowacyjne rozwiązania charakteryzujące się wysokim stopniem uniwersalności. Wówczas byłyby one zdolne do wykorzystania zarówno w sferze niemilitarnej jak i militarnej.

Własności te zapewniają kosmiczne technologie podwójnego zastosowania (ang. dual-use technology). Obecnie ich eksport, tranzyt, pośrednictwo, a nawet zapewnienie wsparcia technicznego przy obsłudze podlegają kontroli Unii Europejskiej. Działania te podejmowane są, aby zapobiegać rozwojowi broni nuklearnej.

W efekcie gwarantuje to międzynarodowy pokój i strategiczne bezpieczeństwo wszystkim aktorom państwowym. Pomimo że rozwój kosmicznych technologii podwójnego zastosowania związany jest ze znaczącym reżimem w aspekcie rozpowszechniania, ich opracowywanie pozwala na dotarcie do odbiorców w różnorodnych sektorach przy jednoczesnym zredukowaniu kosztów związanych z produkcją. Wiodącymi kierunkami doskonalenia rozwiązań dual–use, które mogłyby być stosowane przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej to: teledetekcja satelitarna, nawigacja satelitarna i obserwacja Ziemi.

Obszary zastosowania teledetekcji satelitarnej w siłach zbrojnych

Teledetekcja satelitarna stanowi rodzaj badań realizowany za pośrednictwem specjalistycznych sensorów. Istnieje możliwość ich wykonywana z pokładów dedykowanych statków powietrznych, bezpośrednio z przestrzeni kosmicznej oraz na powierzchni Ziemi. Użycie satelitarnych technik teledetekcyjnych pozwala na pozyskanie danych obrazowych i nieobrazowych. Podlegają one klasyfikacji na metody aktywne oraz pasywne. Ze względu na ich specyfikę mogą pełnić różnorodne zadania w siłach zbrojnych, a w szczególności:

Rozpoznanie podczas operacji militarnych i misji humanitarnych – polegające zasadniczo na wykrywaniu obiektów, instalacji, fortyfikacji oraz wszelkiej innej infrastruktury krytycznej istotnej dla sił zbrojnych. Jednocześnie może posłużyć jako technologia dedykowana wykrywaniu zamaskowanych bądź podziemnych instalacji militarnych, a także promieniowania radioaktywnego oraz eksplozji atomowych w atmosferze ziemskiej i w przestrzeni kosmicznej.

Rozpoznanie kosmiczne stwarza potencjał pozwalający na opracowywanie map topograficznych i materiałów dedykowanych operacjom militarnym, pokojowym, humanitarnym. Istnieje również możliwość aktualizacji informacji operacyjnych, które przyczyniają się do planowania realizacji danej operacji. Podobne zdolności mogą być wykorzystywane podczas sprawowania kontroli nad zmianami zachodzącymi w relacji przed i po konflikcie zbrojnym. Rozpoznanie kosmiczne przyczynia się do szacowania zniszczeń i możliwości rozprzestrzeniania się zagrożeń.

Weryfikacja przestrzegania traktatów międzynarodowych – obejmuje katalog różnorodnych działań ukierunkowanych na zdobycie przewagi informacyjnej. Opierają się one przede wszystkim na monitorowaniu przestrzegania umów rozbrojeniowych przez poszczególnych aktorów państwowych, którzy zobowiązali się do ich nienaruszania.

Równie istotne jest kontrolowanie instalacji nuklearnych, fabryk chemicznych i farmaceutycznych. Warto wspomnieć o funkcji nadzoru nad wypełnianiem założeń traktatów pokojowych oraz realizacją operacji militarnych. Całokształt tych przedsięwzięć pozwala na pozyskanie obiektywnych danych. Ich wczesna analiza przyczynia się do uniknięcia oddziaływania technik propagandowych funkcjonujących w przestrzeni medialnej.

Monitoring i kontrola granic – rozpatrywane w aspekcie kontrolowania migracji ludności i towarów, których przepływ mógłby zagrozić bezpieczeństwu granic danego państwa. Zdobycie informacji na ten temat pozwoliłby siłom zbrojnym na właściwe przygotowanie się do podjęcia działań prewencyjnych, a w późniejszym etapie także realizacyjnych.

Zostałyby one skoncentrowane na ograniczeniu nielegalnej migracji ludności, przemytu dóbr lub broni. Teledetekcja kosmiczna umożliwia również monitorowanie wód terytorialnych, stref ekonomicznych, portów morskich i obszarów znajdujących się poza jurysdykcją terytorialną.

Monitoring i kontrola stanu infrastruktury krytycznej – skupiający się wokół działalności polegającej na kontrolowaniu detekcji zmian rozlokowania i stanie technicznym elementów infrastruktury krytycznej danego państwa. Oznacza to zdolność do nadzorowania obiektów i instalacji istotnych dla bezpieczeństwa, potrzeb gospodarki oraz ochrony środowiska.

W przypadku niewłaściwego funkcjonowania któregokolwiek z komponentów infrastruktury krytycznej możliwe jest opracowanie scenariuszy szybkiego reagowania. Teledetekcja kosmiczna posiada także potencjał do pełnienia funkcji wsparcia podczas prognozowania przyszłych zagrożeń. W przyszłości, katalog przedsięwzięć podejmowanych przez siły zbrojne z użyciem zobrazowania satelitarnego będzie sukcesywnie rozwijany.

Obszary zastosowania nawigacji satelitarnej w siłach zbrojnych

Zagwarantowanie nawigacji satelitarnej stanowi obecnie podstawę funkcjonowania w licznych dziedzinach nauki, biznesu oraz życia. Jest ona zapewniana w skali światowej dzięki Globalnym Systemom Nawigacji Satelitarnej (ang. Global Navigation Satellite Systems – GNSS). Zaliczają się do nich poszczególne systemy nawigacji zdolne do pokrycia swoim zasięgiem całą powierzchnię Ziemi. Są to: amerykański GPS–NAVSTAR, rosyjski GLONASS, europejski GALILEO, a także dynamiczne rozwijane systemy regionalne, które w przyszłości osiągną zasięg globalny, takie jak japoński QZSS, chiński BeiDou i francuski DORIS.

W celu nadawania i odbierania sygnałów każdy z tych systemów posiada złożoną infrastrukturę techniczną, która składa się z trzech komponentów – kosmicznego, naziemnego oraz użytkownika. Przetwarzane przez nią dane, zarówno w pasmach szyfrowanych jak i nieszyfrowanych, mogą być dostarczane do urozmaiconych odbiorców. Należą do nich m. in podmioty funkcjonujące w sektorze niemilitarnym, służby państwowe, siły zbrojne i użytkownicy prywatni. Mając na uwadze powyższe nawigacja satelitarna pozwala siłą zbrojnym na poniższy katalog działań:

Pozycjonowanie, nawigowanie i synchronizacja czasu (ang. Positioning, Navigation and Timing – PNT) – dedykowane pełnieniu zadań wspierających realizację działań militarnych o charakterze taktycznym. Mogą one polegać na wykonywaniu pomiarów dotyczących kierunku przemieszczania się wrogich oddziałów. Pomiary te umożliwiają planowanie ataku w odległości bezpiecznej dla obszarów państw sojuszniczych przy jednoczesnym zapewnieniu siłom połączonym zdolności precyzyjnej synchronizacji operacji i komunikacji.

Funkcja PNT stwarza potencjał do wykrywania krytycznych elementów infrastruktury dla przeciwnika. Zaliczają się do nich m. in. stanowiska dowodzenia, hangary, rozmieszczenie oddziałów, transport i zaopatrzenie. Co więcej sprzyja śledzeniu wrogich obiektów za pośrednictwem stacji radiolokacyjnych.

Naprowadzanie środków bojowych – rozważane w dwóch aspektach naprowadzania: lotniczych pocisków rakietowych oraz rakietowych pocisków balistycznych. W nawiązaniu do pierwszego z nich, istnieje opcja aktywnego nakierowania lotniczych środków napadu powietrznego na cel. W katalogu tych środków rażenia warto wymienić pociski rakietowe klasy „powietrze–powietrze” lub „powietrze–ziemia” przenoszonych przez bojową platformę nośną. Należą do nich wybrane klasy statków powietrznych m. in. samolot, śmigłowiec, bezzałogowy statek powietrzny. Nawigacja satelitarna pozwala również na namierzanie obiektów powietrznych przeznaczonych do zniszczenia oraz wyznaczanie lokalizacji ataku.

W odniesieniu do naprowadzania rakietowych pocisków balistycznych, mogą być one aktywnie kierowane w końcowej fazie lotu. Zdolność ta sprzyja także lokalizowaniu obiektów naziemnych przeznaczonych do zniszczenia. W przypadku dysponowania zaawansowanymi technologiami nawigacyjnymi, pozwalają one na zaprogramowanie pocisku do wykonania lotu po określonej trajektorii. Wówczas wszelkie zmiany (np. prędkości) są rejestrowane w celu korekty kursu i przeprowadzenia rażenia w założonym czasie.

Integracja strategicznych systemów dowodzenia i kontroli (ang. Commond and control – C2) – rozumiana jako zapewnienie interoperacyjności. Utożsamiana jest ona ze zdolnościami do prowadzenia kilku równoczesnych, niezależnych od siebie operacji militarnych z udziałem sił zbrojnych państw sojuszniczych. Pozwala również na zintegrowanie systemów komunikacyjnych i informacyjnych, wywiadowczych, obserwacyjnych i rozpoznawczych, nawigacyjnych, logistycznych.

Obszary zastosowania obserwacji Ziemi w siłach zbrojnych

Prowadzenie misji kosmicznych z zakresu obserwacji Ziemi w celu pozyskiwaniu danych na potrzeby sił zbrojnych i pozostałych służb mundurowych zostało po raz pierwszy poddane rozważaniom w 2006 roku. Dostrzeżono istotę rozwoju inicjatywy Globalnego Monitoringu Środowiska i Bezpieczeństwa, który funkcjonował od lat 90. XX wieku. Kluczowy projekt kosmiczny powołany jako 6. Program Ramowy stanowił Zintegrowany Monitoring Lądów i Mórz na rzecz Bezpieczeństwa w Europie (ang. Land and Sea Intergrated Monitoring for European Security – LIMES). Był on prekursorem współcześnie realizowanego programu Copernicus.

Jego założenia oraz opracowane produkty końcowe w znacznej mierze odpowiadały zastosowaniom w sferze militarnej na terytoriach państw członkowskich Unii Europejskiej, a także na wybranych obszarach poza granicami UE. Obserwacja Ziemi może stanowić pierwszy etap do realizacji pomiarów teledetekcyjnych jak również dostarczać pożądanych danych liczbowych bądź monitorowanie określonych obiektów na rzecz bezpieczeństwa i obronności.

LIMES skoncentrowany jest na pełnieniu zadań nadzorczych, głównie z zakresu nadzoru morskiego, infrastruktury lądowej oraz pomocy humanitarnej. Za pośrednictwem obserwacji Ziemi nadzór morski może obejmować kontrolę mórz, wybrzeży i portów morskich UE. Sprowadza się to do zdolności automatycznego wykrywania okrętów na wodach otwartych oraz w portach. Oprócz samej ich obecności w porcie realne jest szacowanie m. in. rozmiaru, kursu, prędkości przemieszczania się.

Równie duży potencjał istnieje w zakresie pełnienia nadzoru nad otwartymi wodami poza UE. Umożliwiłby on wczesne ostrzeganie, a także wykrywanie i śledzenie okrętów o charakterze przestępczym (np. przemyt narkotyków, ludzi). Wartością dodaną byłaby również zdolność do monitorowania stref podwyższonego ryzyka (np. portów, kanałów żeglugi) oraz aktywności nielegalnej (np. piractwo morskie). Inny obszar z zakresu nadzoru morskiego dotyczy transportu towarów niebezpiecznych. LIMES zapewnia monitoring morskich kanałów transportowych, portów i obszarów newralgicznych (np. podwyższonego ryzyka ataku terrorystycznego). Co więcej pozwala na planowanie transportu morskiego i wyszukiwanie dróg alternatywnych.

W ramach nadzoru infrastruktury lądowej obserwację Ziemi można wykorzystać do kontrolowania infrastruktury krytycznej, granic lądowych oraz na rzecz przestrzegania traktatów międzynarodowych. Po pierwsze, monitorowanie elementów infrastruktury zapewnia ich właściwe funkcjonowanie oraz prowadzenie ewidencji w bazie danych na ten temat. W dalszych etapach pozwala na modelowanie sytuacji kryzysowych (np. awaria, eksplozja) i ocenianie ich wpływ na otoczenie. Tak wszechstronna wiedza na temat poszczególnych komponentów umożliwiłoby planowanie akcji ratunkowych i ewakuacyjnych.

Po drugie, LIMES stwarza potencjał do rozwijania map wspierających działania instytucji odpowiedzialnych za nadzór granic lądowych UE oraz aspektów migracji. Ponadto z powodzeniem mogłyby być realizowane analizy przestrzenne dostępności terenu. Po trzecie, pełnienie nadzoru w zakresie przestrzegania traktatów międzynarodowych przez państwa pozwoliłoby na kontrolowanie podejmowanych przez nich przedsięwzięć (np. budowa nowego reaktora jądrowego).

Uniwersalny charakter LIMES mógłby się także przyczynić do nadzoru nad pomocą humanitarną realizowaną przez siły zbrojne. Przede wszystkim istotny jest w tym zakresie monitoring ludności i ruchów masowych poza UE, a także obozów uchodźców (np. szacowanie rozmiarów obozu, ludności, zasobów). Sprzyja to opracowywaniu analiz odległości obozów od źródeł wody i żywności. Dodatkowo sprawowanie kontroli nad otoczeniem obozów i infrastruktury może przyczynić się do organizacji dostaw żywności i pomocy medycznej.

Obserwacja Ziemi może również przyczynić się do procesu odbudowy zniszczeń. Istnieje możliwość wykorzystania jej w systemie zarządzania procesem przygotowania oraz prowadzenia odbudowy po wystąpieniu konfliktu zbrojnego, a także weryfikacji i oceny zniszczeń (np. stanu budynków, dróg, elementów infrastruktury krytycznej). Po realizacji tych działań zasadne byłoby zainicjowanie pracy nad produkcją zestawu map, w tym aktualnych map topograficznych, ewidencji zniszczeń, planowania przestrzennego, oszacowanie ryzyka ponownego wystąpienia konfliktu.

Drugim ważnym projektem kosmicznym dotyczącym prowadzenia i koordynowania misji z zakresu obserwacji Ziemi to program rozwoju Serwisów GMES. Wspomagają one Zarządzanie Działaniami, Ostrzeganie i Zdobywanie Informacji pomocnych w Sytuacjach Kryzysowych (ang. GMES Services for Management of Operations, Situation Awareness and Inteligence for Regional Crises – G–MOSAIC). W przeciwieństwie do LIMES został on dedykowany właściwym organom odpowiadającym za monitorowanie wydarzeń, które mogą prowadzić do kryzysów regionalnych lub międzynarodowych.

Uwzględniono także opcję kontrolowania stanu technicznego elementów infrastruktury krytycznej, głównych dróg, granic i szlaków migracyjnych, szlaków nielegalnego przemytu, odbywającego się poza regularnymi granicami Unii Europejskiej. Podejście to miało na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa państwom członkowskim UE oraz zredukowanie prawdopodobieństwa powstawania zewnętrznych źródeł zagrożeń.

Możliwości zastosowania G–MOSAIC w siłach zbrojnych jest skoncentrowane wokół szeregu działań. Obserwacja Ziemi w ramach tego projektu umożliwiłaby siłom zbrojnym monitoring przebiegu procesów rozbrojeniowych oraz pełnienie nadzoru nad urządzeniami i instalacjami nuklearnymi. Zdolności te można również sprowadzić do kontroli komponentów infrastruktury krytycznej, a także prognozowanie zagrożeń godzących w jej bezpieczne funkcjonowanie.

W czasie pokoju G–MOSAIC stwarza potencjał do monitorowania aktywności przygranicznej wraz z drogami migracji czy prawdopodobnych terenów osadnictwa. W przypadku zarządzania kryzysowego istnieje możliwość dokonania analizy terenu i zdolności przemieszczania się niezbędnego zaopatrzenia w ramach operacji logistycznych. Natomiast w czasie kryzysu lub wojny G–MOSAIC pozwala na prognozowanie i zapobieganie konfliktom zbrojnym poprzez interwencję w trakcie jego trwania. Z kolei po ich zakończeniu można byłoby przeprowadzić ocenę zniszczeń oraz możliwości odbudowy i rekonstrukcji.

Projekty LIMES oraz G–MOSAIC zostały podjęte w celu zapewnienia zdolności do obrony i bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Obejmowały one zakres bezpieczeństwa zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego, stanowiących jeden z określonych obszarów generujących potrzebę prowadzenia misji obserwacji Ziemi. Zgromadzone w tym procesie dane charakteryzują się wysokim stopniem uniwersalności, co oznacza, że ich założenia mogą być z powodzeniem wykorzystane w sferze militarnej i niemilitarnej.

Warto podkreślić, że podczas realizacji omówionych europejskich programów kosmicznych uczestniczyła również Rzeczypospolita Polska. Jedynym polskim konsorcjantem biorącym czynny udział w pracach badawczo–rozwojowych stanowiło Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk. Potencjał, który posiadały projekty LIMES oraz G–MOSAIC powinny bezdyskusyjnie zostać implementowane do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.