NAUKA I EDUKACJA
Największy teleskop na świecie zagrożony światłem
![Fot. M. Claro/ESO [eso.org]](https://cdn.defence24.pl/2021/03/31/800x450px/8Qvo1eL9GrDmrYX0538pYkpTaXTOqqNJkZZmfHEc.p7ag.jpg)
Obserwacja nieba za pomocą obecnie największego teleskopu na świecie - Very Large Telescope (VLT) - może zostać bardzo utrudniona. Obserwatorium jest zagrożone zanieczyszczeniem światłem w związku z planowaną budową nową kompleksu na potrzeby projektu, dotyczącego wytwarzania energii odnawialnej.
W ostatnich dniach świat obiegły informacje, a raczej apele naukowców, którzy na co dzień zajmują się obserwacją nieba, badaniem ciał niebieskich czy też zjawiskami, które nie zachodzą na Ziemi. Chodzi o zagrożenie możliwości prowadzenia badań i obserwacji za pomocą VLT (Very Large Telescope), który znajduje się w Chile. Jest to obecnie największe tego typu obserwatorium na świecie.
Zagrożenie dla badań
Aby naukowcy mogli prowadzić swoją działalność w tym zakresie, potrzebują m.in. odpowiedniej infrastruktury oraz warunków świetlnych. W przypadku teleskopu VLT drugi warunek może już niedługo nie być spełniony. Powodem jest kompleks projektu dotyczącego produkcji energii odnawialnej, który miałby powstać zaledwie kilka kilometrów od wzgórza Paranal, gdzie znajduje się teleskop VLT.
Firma energetyczna AES Energy planuje w tym miejscu produkować czysty wodór. W ramach tego projektu amerykańska spółka chce stworzyć park przemysłowy o powierzchni 3021 hektarów i wartości 10 mld USD. Kompleks będzie składać się z trzech farm słonecznych, trzech farm wiatrowych, systemu magazynowania energii oraz zakładów do produkcji.
Taki rozbudowany kompleks będzie generować znaczną ilość światła, które może zakłócić działania VLT. Do tego potrzebne jest jeszcze pozwolenie na budowę, natomiast już teraz naukowcy podkreślają skutki tego przedsięwzięcia. Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) szacuje, że kompleks będzie emitował tyle zanieczyszczeń świetlnych, ile emituje miasto liczące ok. 20 000 mieszkańców.
Warto zauważyć, że VLT jest jednym z najczulszych na świecie instrumentów do obserwacji nieba, zdolnym do obserwowania najbardziej intrygujących obiektów we wszechświecie. Wzgórze Paranal, na którym znajduje się opisywane obserwatorium, jest jednym z ostatnich miejsc na Ziemi, wolnych od miejskiego i przemysłowego zanieczyszczenia światłem. Dzięki tej wyjątkowej lokalizacji niebo nad szczytem jest idealnie czyste przez ponad 11 miesięcy w roku.
Jest to najciemniejsze miejsce, na którym kiedykolwiek zostało zbudowane takie obserwatorium. Jednak jego potencjał może zostać poważnie ograniczony. „Możemy utracić możliwość obserwowania około 30% najsłabszych galaktyk […] Jesteśmy w punkcie, w którym zaczynamy dostrzegać szczegóły atmosfer egzoplanet, ale jeśli niebo stanie się jaśniejsze, możemy nie być już w stanie dostrzec tych szczegółów.” - opisał Xavier Barcons, Dyrektor Generalny ESO.
Przypomnijmy, że VLT to zespół czterech teleskopów optycznych o średnicy zwierciadła 8,2 m. Jego obserwacje są uzupełniane przez cztery przestawne teleskopy optyczne o średnicy 1,8 m. Dotychczas dzięki VLT astronomowie mogli m.in. prześledzić orbity gwiazd znajdujących się w najbliższym otoczeniu czarnej dziury w centrum Drogi Mlecznej oraz wykonać pierwsze w historii zdjęcie planety spoza Układu Słonecznego.
Powstaje większe obserwatorium
Opisywana sytuacja może mieć bardzo negatywny wpływ nie tylko na VLT, bowiem Europejskie Obserwatorium Południowe kontynuuje prace nad nowym, większym obiektem do badań astronomicznych. Ze względu na doskonałe warunki do obserwacji, ELT będzie zlokalizowany na sąsiednim szczycie - Cerro Armazones. Po ukończeniu Extremely Large Telescope (ELT) będzie największym teleskopem optycznym na świecie. Jego zwierciadło główne będzie mieć ponad 39 m średnicy.
ELT ma zacząć obserwacje w tym dziesięcioleciu. Celem pracy teleskopu, wartego ponad 1,5 mld USD, będzie rozszerzenie nauki i prac, które udało się wykonać przez niezawodny VLT. To gigantyczny projekt, rozpoczęty w 2014 roku, w który zaangażowanych jest wielu naukowców, inżynierów i firm z różnych krajów, w tym z Polski.
1/ New milestone for ESO's Extremely Large Telescope! The central tower that will host 3 of the #ELT's 5 mirrors has been installed.
— ESO (@ESO) December 20, 2024
The tower is 3 storeys tall and has to be as rigid and lightweight as possible – a true feat of engineering!
Discover more in this video 👇 pic.twitter.com/E3shiXCw0n
Nowe obserwatorium ma zapewnić jeszcze lepsze spojrzenie na obszary najodleglejszego wszechświata, ale będzie również w stanie zebrać szczegółowe informacje o potencjalnie nadających się do zamieszkania egzoplanetach. ELT ma umożliwić duży skok technologiczny w możliwościach obserwacji kosmosu. Zanieczyszczenie światłem, którego można się spodziewać po projekcie firmy AES Energy, może zniweczyć cały ten postęp.
Polski akcent w projekcie
Polska jest członkiem ESO i składka płacona przez nasz kraj idzie m.in. na budowę opisywanego teleskopu. Warto przypomnieć, że dwie spółki z polskiego sektora kosmicznego – N7 Space z Warszawy oraz poznańskie ITTI – rozpoczęły w 2023 r. współpracę przy projekcie związanym z oprogramowaniem dla teleskopu ELT.*
Polskie firmy uczestniczą w pracach związanych z rozwojem głównego oprogramowania sterującego teleskopem i jego podsystemami (Central Control System). Podjęta współpraca jest efektem wygranego postępowania przetargowego, w którym oba podmioty złożyły wspólną ofertę.