Przepychanki o Akademię Kopernikańską. Komisja senacka przeciw

Wniosek o odrzucenie nowelizacji bez poprawek złożył senator Bogdan Zdrojewski (KO). Swój wniosek poparł przesłanymi do Senatu opiniami: Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, pracowników Polskiej Akademii Nauk, oraz młodych pracowników PAN.

W kontekście całego projektu ustawy o Akademii Kopernikańskiej zaznaczmy, że w pierwotnej wersji proponowano, by Polska Akademia Kosmiczna byłaby podległa ministrowi ds. szkolnictwa wyższego i nauki. Obecne agencja ta podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki. Ostatnimi czasy, w trakcie obrad Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży wykreślono propozycję zmiany podległości POLSy.

"Dostaliśmy opinie z różnych środowisk, poza tymi skupiającymi naukowców i ekspertów, wybitnych naukowców, są także opinie stowarzyszeń studenckich, związków zawodowych, m.in. związku zawodowego Solidarność. Wszystkie one są druzgocące dla tego projektu" - dodała Agnieszka Kołacz-Leszczyńska (KO). Zaapelowała o przedstawienie "choć jednej opinii, która by popierała zapisy, które te ustawa za sobą niesie".

"Wyłania się taki obraz pracy nad tym projektem: usiedliście sobie państwo i zaplanowaliście listę politycznych nominatów, być może tych naukowców, którzy gdzieś na końcach rankingów w tej chwili się znajdują, nie mogą się przebić, w związku z tym, ze ich wiedza i dorobek naukowy jest dostatecznie dobry i politycznymi nominacjami będziecie państwo próbowali ich wesprzeć finansowo" - powiedziała senator Kołacz-Leszczyńska. "Nie zgadzamy się na takie polityczne naznaczanie i wskazywanie palcem, który naukowiec jest lepszy od innego" - zaznaczyła.

Kwestie wyboru członków podniesiono też w opinii Biura Legislacyjnego Senatu. "Chciałabym bardzo wyraźnie podkreślić sposób kreacji członków Akademii (...). Ustawa bardzo jasno stanowi o tym, jakie kryteria musi spełniać członek Akademii, w związku z tym nie znajdują żadnego uzasadnia nie mają tezy stawiane przez pana mecenasa (w opinii Biura Legislacyjnego - PAP), jak i przez panią senator. Jeżeli członkiem Akademii będzie mogła zostać osoba posiadającą nieposzlakowaną opinię oraz wyróżniająca się szczególnie wybitnym dorobkiem naukowymi autorytetem w środowisku naukowym to ta poprzeczka postawiona jest bardzo wysoko" - powiedziała sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Małgorzata Paprocka. Wskazała, że mówi o tym artykuł 7. ustawy.

"Owszem przy pierwszej kreacji połowę składu (...) będzie wskazywał prezydent na wniosek ministra, ale w żaden sposób artykuł 7. nie będzie z tego wyłączany" - dodała Paprocka. Przewodniczący komisji Kazimierz Wiatr (PiS) poinformował, że propozycję poprawki do projektu przekazał senator Wojciech Konieczny (PPS). W pierwszej kolejności głosowany był wniosek Zdrojewskiego jako dalej idący. Za odrzuceniem ustawy głosowało 6 senatorów, 4 było przeciw, nikt nie wstrzymał się od głosu. Tym samym senacka komisja będzie rekomendowała Senatowi odrzucenie ustawy o Akademii Kopernikańskiej.

Ponieważ wniosek o odrzucenie poparła w głosowaniu większość senatorów, wniosek Koniecznego nie był poddany głosowaniu. Senat zajmuje się ustawą na środowym posiedzeniu. Zgodnie z ustawą ma zostać powołana Akademia Kopernikańska. Nowa instytucja ma – według założeń – wzmocnić polską kadrę akademicką, zwiększać jej konkurencyjność a także zapraszać do współpracy naukowców z całego świata.

Autorzy regulacji podnoszą, że jej celem jest zwiększenie konkurencyjności i rozpoznawalności polskiej nauki w świecie. Akademia ma realizować program obejmujący m.in. finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie stypendiów kopernikańskich, grantów Mikołaja Kopernika, przyznawanie nagród kopernikańskich czy powoływanie ambasadorów Akademii Kopernikańskiej. Ma mieć sześć izb. Mają to być: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Medycznych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych i Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej. Regulacja przewiduje również utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej – Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika.

W skład każdej z izb, poza Izbą Laureatów Nagrody Kopernikańskiej, będzie wchodzić od 10 do 20 członków Akademii (łącznie nie więcej niż 100 członków Akademii), powołanych przez prezydenta. Kandydatem na członka Akademii będzie mogła zostać osoba, która uzyskała pisemne rekomendacje, co najmniej dwóch członków izby Akademii, w skład której ma być powołana. Cudzoziemcy nie będą mogli, co do zasady, stanowić więcej niż połowy aktualnego składu poszczególnych izb.

W ustawie zapisano, że pierwszy skład Akademii (w liczbie nieprzekraczającej połowy pełnego składu każdej z izb) zostanie powołany przez prezydenta na wniosek ministra edukacji i nauki. Minister w terminie miesiąca od dnia powołania pierwszych członków Akademii ma powołać członków Akademii pełniących zadania przewodniczących poszczególnych izb, do czasu ich wyboru. Choć siedzibą Szkoły będzie Warszawa, instytucja zintegruje jednostki funkcjonujące w kraju: Kolegium Astronomii i Nauk Przyrodniczych w Toruniu, Kolegium Nauk Medycznych w Olsztynie, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Warszawie, Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, Kolegium Nauk Prawnych w Lublinie.

Zgodnie z ustawą raz na pięć lat organizowany będzie Światowy Kongres Kopernikański. Jego organizatorem będzie Akademia. W związku z przypadającą w 2023 r. rocznicą 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika pierwszy kongres zostanie zorganizowany w tymże roku w Toruniu. Jego inauguracja nastąpi w dniu urodzin astronoma, tj. 19 lutego. Na Kongres zaproszeni zostaną badacze zajmujący się tematyką kopernikańską z całego świata. Łączne wydatki dla budżetu państwa związane z obowiązywaniem ustawy w zakresie kosztów organizacji i funkcjonowania można szacunkowo określić na 25 mln zł rocznie – wskazano w uzasadnieniu ustawy.

Ustawa o powołaniu Akademii Kopernikańskiej miałaby wejść w życie z dniem 1 września 2022 r.