Polityka kosmiczna NATO w dobie „drugiego wyścigu kosmicznego"

Utworzenie polityki kosmicznej Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (ang.North Atlantic Treaty Organization – NATO) wynikało z dynamicznie zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego. Wówczas, dostrzeżono znaczenie przestrzeni kosmicznej dla strategii obronnej kreowanej przez Sojusz. Wraz z postępem technologicznym, kosmos stał się kluczowym obszarem wspierającym działania w tradycyjnych domenach, takich jak ląd, morze, przestrzeń powietrzna i cybernetyczna.

Doprowadziło to do uznania go za piątą domenę operacyjną w grudniu 2019 r. W nawiązaniu do tych działań, NATO wystosowało odpowiedź na rosnącą zależność zrzeszonych państw członkowskich od systemów kosmicznych. Wynikała ona z potrzeby ochrony ich infrastruktury przed zagrożeniami, w tym cyberatakami i szkodliwymi działaniami państw, głównie Rosji i Chin. Kraje te doskonaliły technologie przeciwsatelitarne (ang.Anti–satellite Weapon – ASAT) oraz inne zdolności militarne ograniczające swobodę działania w przestrzeni kosmicznej.

Kluczowe czynniki przyjęcia polityki kosmicznej

Rosnąca zależność od technologii kosmicznych – rozpatrywana w kategorii aktywności państw członkowskich Paktu Północnoatlantyckiego, które korzystają z systemów satelitarnych. Główne obszary eksploatacyjne to: nawigacja, łączność, wczesne ostrzeganie przed atakami rakietowymi oraz monitorowanie środowiska. Więcej niż połowa z ponad 3000 aktywnych satelitów na orbicie należy do członków NATO lub firm położonych i zarejestrowanych na ich terytoriach.

Zagrożenia dla systemów kosmicznych – rozumiane jako kontynuacja opracowywania przez potencjalnych przeciwników zdolności do kinetycznego i niekinetycznego rażenia aktywów kosmicznych. Może ono odbywać się za pośrednictwem środków, takich jak broń ASAT, radioelektroniczne zakłócanie sygnałów i cyberataki. Działania te stwarzały realne ryzyko dla bezpieczeństwa NATO oraz jego członków. Utrata dostępu do systemów kosmicznych mogłaby poważnie wpłynąć na zdolność Sojuszu do prowadzenia operacji wojskowych.

Współpraca i interoperacyjność – dotycząca państw członkowskich, które dysponują różnorodnymi zdolnościami kosmicznymi. Z kolei Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego stanowi forum umożliwiające koordynację, wymianę danych i zwiększenie interoperacyjności w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej.

Przestrzeń kosmiczna jako pole działań operacyjnych – rozważana w kontekście obszaru działań operacyjnych. Pozwoliło to na bardziej skoordynowane podejście do integracji zdolności kosmicznych z innymi domenami obrony i odstraszania NATO.

Dodatkowo, Sojusz Północnoatlantycki podjął kilka ważnych kroków, które przyczyniły się do dalszego planowania i przyjęcia założeń polityki kosmicznej. Po pierwsze, ważnym wydarzeniem było ustanowienie Centrum Kosmicznego NATO (ang.NATO Space Centre) w 2020 roku. Znajduje się ono w bazie Ramstein w Niemczech. Centrum to wspiera koordynację działań kosmicznych, analizuje potencjalne zagrożenia oraz integruje dane z systemów kosmicznych państw członkowskich w celu wsparcia dowodzenia i działań taktycznych.

Po drugie, na szczycie w Brukseli w 2021 roku uznano, że ataki na systemy kosmiczne mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa Sojuszu. Stwarza to możliwość zastosowania artykułu 5. Traktatu Północnoatlantyckiego w przypadku takich incydentów. Oficjalna deklaracja w tym zakresie ustosunkowana względem domeny kosmicznej uczyniła z niej pełnoprawny wymiar walki zbrojnej.

Po trzecie, wzrost świadomości sytuacyjnej w kosmosie oraz budowanie wspólnych zdolności umożliwia lepsze rozumienie środowiska kosmicznego i zarządzanie ryzykiem. Należy zaliczyć do nich inicjatywę Strategic Space Situational Awareness System (3SAS). Sprzyja ona integracji kosmosu w ramach strategii NATO.

Funkcje domeny kosmicznej w strategii obronnej NATO

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego postrzega przestrzeń kosmiczną jako kluczowy element nowoczesnych operacji wojskowych i bezpieczeństwa. Kosmos, po uznaniu za piąty wymiar działań operacyjnych, zapoczątkował integrację zdolności kosmicznych z operacjami lądowymi, morskimi, powietrznymi i cybernetycznymi. Po tym fakcie, NATO przyjęło Overarching Space Policy, która definiuje zasady działania Sojuszu w przestrzeni kosmicznej oraz zakres współpracy między państwami członkowskimi.

Fundament polityki kosmicznej został oparty na czterech głównych celach strategicznych. Pierwszym z nich jest integracja działań kosmicznych w głównych zadaniach NATO. Został on uwzględniony, ponieważ zauważono krytyczną funkcję kosmosu w komunikacji, monitoringu, nawigacji i ostrzeganiu o zagrożeniach. Drugim celem jest utworzenie platformy wymiany informacji. Sojusz promuje wymianę doświadczeń i informacji wywiadowczych między państwami członkowskimi.

Trzecim celem strategicznym jest zapewnienie wsparcia operacyjnego. NATO koordynuje wykorzystanie zasobów kosmicznych do wspierania działań w innych domenach operacyjnych. Wśród nich można wymienić monitorowanie trajektorii lotu rakietowych pocisków balistycznych (ang.Ballistic Missile – BM). Ostatnim czwartym celem jest promowanie interoperacyjności w domenie kosmicznej. W tym aspekcie kluczowe znaczenie ma kompatybilność systemów kosmicznych państw członkowskich, co zwiększa efektywność wspólnych operacji.

Najważniejsze inicjatywy i programy tworzące politykę kosmiczną NATO

Alliance Persistent Surveillance from Space (APSS) – jego celem jest zbudowanie wspólnej platformy wywiadowczej dla NATO. Wykorzystuje ona dane pochodzące z satelitów państw członkowskich i sektorów prywatnych. Umożliwia to lepsze monitorowanie sytuacji operacyjnej oraz szybsze podejmowanie decyzji. Program wykorzystuje zaawansowane technologie analityczne do przekształcania surowych danych w użyteczne informacje. Dane te wspierają operacje NATO w czasie rzeczywistym, od monitorowania ruchów wojsk po wykrywanie potencjalnych zagrożeń.

Obecnie, alians zrzesza 17 krajów członkowskich, w tym m. in. Stany Zjednoczone, Polskę, Niemcy, Francję, Włochy i Turcję. Projekt zarządzany jest przez NATO Communications and Information Agency, która odpowiada za architekturę techniczną programu. W 2023 roku Luksemburg sfinansował pierwszą, pilotażową fazę projektu, co umożliwiło NATO przetestowanie skuteczności integracji danych satelitarnych w scenariuszach operacyjnych.

NATO Space Symposium – jest to platforma wymiany wiedzy i doświadczeń w zakresie działań kosmicznych. Gromadzi ona przedstawicieli wojskowych, przemysłu, nauki i polityki w celu podjęcia dyskusji o najnowszych wyzwaniach i innowacjach w przestrzeni kosmicznej. Sympozjum umożliwia dialog między NATO a sektorem prywatnym, co pomaga w rozwijaniu nowoczesnych technologii kosmicznych.

Współpraca z sektorem prywatnym – za jego pośrednictwem Sojusz dąży do bliskiej współpracy z sektorem komercyjnym, by zwiększać zdolności technologiczne i infrastrukturalne. Kluczowe obszary tej współpracy skupione są na dwóch rodzajach działalności. Po pierwsze, jest to eksploatacja satelitów komercyjnych w celu uzyskania dostępu do danych. Stanowi to rozwiązanie bardziej opłacalne niż budowa własnych konstelacji satelitarnych.

Po drugie, nawiązywanie partnerstw technologicznych. NATO angażuje przemysł w ćwiczenia wojskowe, aby testować i rozwijać technologie kosmiczne. Wynikiem podjętych przedsięwzięć w obu omówionych obszarach jest wirtualna konstelacja satelitów Aquila. Inicjatywę wspiera 19 państw członkowskich. Tworzy ona sieć narodowych i komercyjnych satelitów obserwacyjnych, dostarczających dane wywiadowcze w czasie rzeczywistym.

Reakcja na zagrożenia kosmiczne – współcześnie Sojusz monitoruje rozwój środków ASAT, które są zdolne doprowadzić do fizycznej destrukcji aktywów kosmicznych. Oprócz zagrożeń o charakterze kinetycznym warto zwrócić uwagę na działania hybrydowe wymierzone przeciwko infrastrukturze obiektów kosmicznych.

Mogą one odnosić się do szeroko rozumianego wykorzystania cyberprzestrzeni. NATO opracowuje procedury reagowania na incydenty w przestrzeni kosmicznej, które mogą być interpretowane jako ataki objęte artykułem 5. Traktatu Północnoatlantyckiego. W ramach mechanizmów obronnych  podejmowany jest szereg inicjatyw na rzecz wzmocnienia zdolności obronnych infrastruktury kosmicznej.

Szkolenia i ćwiczenia – planowane z uwzględnieniem domeny kosmicznej są kluczowe dla budowania zdolności Sojuszu. NATO regularnie organizuje symulacje konfliktów, które zakładają wykorzystanie i ochronę aktywów kosmicznych.

Kosmiczne jednostki organizacyjne NATO

W strukturze organizacyjnej Paktu Północnoatlantyckiego zostały powołane jednostki odpowiedzialne za realizację polityki kosmicznej. Pełnią one wyspecjalizowane funkcje w obszarze koordynacji, obrony oraz wsparcia operacji kosmicznych. Należą do nich:

Centrum Kosmiczne NATO – wspomniana już jednostka Paktu Północnoatlantyckiego została założona w 2020 roku. Znajduje się ona w Allied Air Command w Ramstein, Niemcy. Stanowi kluczowy ośrodek koordynacji działań kosmicznych Sojuszu, działając jako kluczowy węzeł analizy i koordynacji działań w przestrzeni kosmicznej. Centrum zapewnia świadomość sytuacyjną, oceniając aktywność w kosmosie, w tym ruchy satelitów i potencjalne zagrożenia, takie jak szczątki orbitalne. Wspiera także działania operacyjne NATO m. in. w zakresie komunikacji i wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami balistycznymi.

Działalność jednostki ułatwia dostęp do zasobów kosmicznych dla dowódców NATO i wspiera procesy decyzyjne na wszystkich poziomach, od taktycznego po strategiczny. W ramach współpracy międzynarodowej ułatwia wymianę informacji między państwami członkowskimi, z sektorem prywatnym i organizacjami międzynarodowymi. Współcześnie, sieć kontaktów budują eksperci z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Hiszpanii i Holandii. Oczekuje się, że w przyszłości dołączą specjaliści z innych krajów NATO.

Centrum Eksperckie ds. Przestrzeni Kosmicznej (ang.NATO Space Centre of Excellence) – utworzone w Tuluzie, Francja. Wspiera ono rozwój innowacji oraz szkolenia w zakresie operacji kosmicznych. Odbywa się ono poprzez badania i rozwój, ponieważ jednostka ta angażuje się w prace nad nowymi technologiami kosmicznymi i ich zastosowaniem w misjach wojskowych oraz cywilnych.

Co więcej, inicjuje organizację szkoleń oraz wymianę doświadczeń dotyczących wykorzystania zasobów kosmicznych, w tym satelitów. Centrum uczestniczy również w procesie integracji domeny kosmicznej w operacyjnym planowaniu NATO.

NATO Communications and Information Agency (NCIA) – jest odpowiedzialna za zapewnienie spójności w zakresie satelitarnych technologii komunikacyjnych i informacyjnych w NATO. Jako część szerokiej sieci technologicznej Sojuszu, NCIA zarządza projektami związanymi z komunikacją satelitarną, w tym z systemami wczesnego ostrzegania, monitorowania i łączności w przestrzeni kosmicznej.

Agencja współpracuje z innymi jednostkami, do których zaliczają się NATO Communications and Information Systems (NCI), oraz organizacjami cywilnymi, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i efektywności infrastruktury kosmicznej.

Allied Command Transformation (ACT) – jest odpowiedzialne za rozwijanie nowych koncepcji i strategii w odpowiedzi na zmieniające się wyzwania, w tym te związane z przestrzenią kosmiczną. ACT przewiduje w swoich planach coraz większą rolę technologii kosmicznych, uwzględniając m. in. zagrożenia związane z atakami na satelity oraz cyberbezpieczeństwo w przestrzeni kosmicznej.

Organizuje również ćwiczenia, które integrują technologie kosmiczne w kontekście wojskowym, przygotowując sojuszników do działań kosmicznych. Część tych ćwiczeń skupia się na scenariuszach, które uwzględniają cyberzagrożenia i zakłócenia w działaniu satelitów.

NATO Airborne Early Warning and Control (NAEW&C) – jest kluczowym elementem wczesnego ostrzegania w NATO, a jego operacje bazują na wykorzystaniu satelitów do monitorowania przestrzeni powietrznej i kosmicznej. Systemy radarowe i satelitarne wykorzystywane przez NAEW&C pozwalają na detekcję zagrożeń.

Jednostka ta współpracuje z partnerami NATO, takimi jak UE i innymi organizacjami międzynarodowymi. Ma to zapewnić pełną zdolność wczesnego ostrzegania w kontekście zagrożeń związanych z przestrzenią kosmiczną, w tym monitorowania potencjalnych ataków na satelity.

Space Operations Centre (SpOC) – jest jednym z kluczowych organów odpowiedzialnych za obronę i monitorowanie przestrzeni kosmicznej w NATO. Jego zadaniem jest analiza i ocena sytuacji w przestrzeni kosmicznej, kontrolowanie satelitów oraz wykrywanie i reagowanie na zagrożenia. Do najczęstszych z nich zaliczają się: kolizje satelitów, zakłócenia sygnałów satelitarnych, militarne działania w przestrzeni kosmicznej.

SpOC ściśle współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, w tym z Europejską Agencją Kosmiczną (ang.European Space Agency – ESA), z narodowymi agencjami kosmicznymi państw członkowskich NATO oraz sojuszniczymi siłami zbrojnymi.

NATO Science and Technology Organization (STO) – wspiera rozwój technologii i badań związanych z przestrzenią kosmiczną, w tym rozwoju nowych systemów satelitarnych, monitorowania kosmosu oraz ochrony satelitów przed zagrożeniami. Jest odpowiedzialne za promowanie innowacji w zakresie obrony kosmicznej, takich jak opracowywanie nowych narzędzi do detekcji i neutralizacji zagrożeń kosmicznych.

STO współpracuje z ośrodkami badawczo–rozwojowymi, uczelniami oraz przemysłem, aby tworzyć nowe rozwiązania technologiczne, które mogą być zastosowane w cywilnych i wojskowych operacjach kosmicznych.

NATO Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence (CCDCOE) – odgrywa ważną rolę w ochronie infrastruktury kosmicznej NATO przed zagrożeniami cybernetycznymi. W miarę jak coraz więcej zasobów wojskowych i cywilnych staje się zależnych od satelitów, obrona przed atakami cybernetycznymi wymaga specjalistycznej wiedzy i narzędzi.

Kierunki rozwoju polityki kosmicznej NATO

Współcześnie, Pakt Północnoatlantycki skupia wysiłki na próbach integracji przestrzeni kosmicznej w celu realizacji zadań tej organizacji. W jej ramach przede wszystkim należy wspomnieć o kolektywnej obronie. NATO traktuje domenę kosmiczną jako integralną część swojej strategii odstraszania i obrony. Dzięki satelitom wczesnego ostrzegania możliwe jest wykrywanie potencjalnych zagrożeń. Dodatkowo, systemy satelitarne umożliwiają precyzyjną koordynację działań wojskowych oraz synchronizację operacji w czasie rzeczywistym.

Istotną kwestię stanowi również zarządzanie kryzysowe. W obszarach dotkniętych konfliktami lub katastrofami naturalnymi dane satelitarne dostarczają krytycznych informacji na temat sytuacji terenowej. NATO wykorzystuje takie dane do planowania misji humanitarnych, operacji ewakuacyjnych oraz reagowania na zagrożenia asymetryczne.

Co więcej, integracja kosmosu wpływa na bezpieczeństwo kooperacyjne. Rozwój współpracy z partnerami zewnętrznymi, takimi jak Australia, Japonia czy kraje ASEAN, umożliwia zwiększenie globalnego zasięgu działań. Partnerstwa te obejmują wymianę technologii, współpracę w zakresie monitorowania przestrzeni kosmicznej oraz wspólne ćwiczenia operacyjne.

Innym ważnym kierunkiem rozwijania strategii obronnej NATO jest doskonalenie świadomości sytuacyjnej działań militarnych w operacyjnej domenie kosmicznej (ang.Space Domain Awareness – SDA). Koncentruje się ona na monitorowaniu zagrożeń, analizie danych z wielu źródeł oraz koordynacji międzynarodowej. Całokształt tych przedsięwzięć ma na celu nie tylko podniesienie poziomu bezpieczeństwa kosmicznego, ale także przyczynienie się do doskonalenia nowych zdolności opartych na przewadze informacyjnej.

Równie istotne jest wzmacnianie interoperacyjności i kompatybilności systemów kosmicznych. W tym aspekcie kluczowe jest tworzenie wspólnych zasad i protokołów technicznych, które pozwalają na pełną interoperacyjność systemów satelitarnych, w tym nawigacyjnych, komunikacyjnych i obserwacyjnych. Zapoznanie z nimi personelu oraz przećwiczenie w symulowanych warunkach operacyjnych jest możliwe podczas dedykowanych szkoleń.

Nie można zapomnieć o stopniowym budowaniu odporności na zagrożenia i kreowanie zdolności obronnych. W tym celu NATO wspiera rozwój systemów redundancji np. kilku niezależnych źródeł danych GPS w celu minimalizowania skutków potencjalnych zakłóceń. Decydująca w tym zakresie jest również współpraca z sektorem prywatnym i państwami członkowskimi. Pozwala ona na wprowadzenie lepszych zabezpieczeń, zarówno fizycznych, jak i cybernetycznych, dla infrastruktury kosmicznej.

Trzeba nadmienić o inwestycjach NATO w nowe technologie, które mają za zadanie utrzymać przewagę technologiczną. Wiodącym kierunkiem jest sztuczna inteligencja wykorzystywana do przetwarzania dużych ilości danych kosmicznych, w tym automatycznego wykrywania zagrożeń. Sojusz dostrzega także potencjał w technologiach nanosatelitarnych.

Rozwój niewielkich satelitów buduje zdolności do wykonywania zadań w warunkach bojowych, takich jak zakłócanie systemów komunikacyjnych przeciwnika. Przyszłe technologie tego rodzaju prawdopodobnie będą bazować na rozwiązaniach optycznych charakteryzujących się wysoką odpornością na tradycyjne zakłócenia radioelektroniczne.