Rok w ESA pod znakiem Galileo
Z punktu widzenia działań Europejskiej Agencji Kosmicznej mijający rok był kluczowy przede wszystkim dla projektu Galileo. W 2015 roku na orbitę trafiło 6 z 12 będących obecnie w służbie satelitów nawigacyjnych. Starty rakiet nośnych Sojuz-STB z kosmodromu Kourou w Gujanie Francuskiej miały miejsce w marcu, wrześniu i grudniu, za każdym razem z dwoma satelitami. Możliwości tego europejskiego systemu nawigacyjnego znacznie więc wzrosły w 2015 roku.
To rozwiewa definitywnie wątpliwości co do sukcesu tego programu. System będzie ukończony tak jak to planowano i wstępne wyniki z satelitów operacyjnych potwierdzają najwyższą jakość tego systemu, co najmniej porównywalną z GPS.
Docelowo, do 2020 roku w kosmosie ma znaleźć się pełna konstelacja 30 satelitów, które mają zapewnić większą dokładność pomiaru niż GPS. Docelowo realizacja tego planu ma pochłonąć 5 mld Euro, a ESA rozpoczęła już prace studyjne nad drugą generacją systemu. W odróżnieniu jednak od swojego amerykańskiego konkurenta Galileo jest kontrolowany przez instytucje cywilne: Europejski Organ Nadzoru Globalnego Systemu Nawigacji Satelitarnej i Europejską Agencję Kosmiczną.
Czytaj więcej: Galileo drugiej generacji zaprezentowany w CBK PAN
Program Copernicus: Stabilny rozwój
Równocześnie Europejska Agencja Kosmiczna rozwija także program obserwacji Ziemi Copernicus, który w sumie ma pochłonąć aż 8,5 mld Euro. W ramach tego projektu w grudniu 2015 roku na orbitę okołoziemską trafił kolejny satelita z serii Sentinel. Sentinel-3A przeznaczony będzie przede wszystkim do monitorowania powierzchni Ziemi oraz oceanów. Sensory satelity pozwalają mierzyć temperaturę wody oraz wysokość fal, co pozwoli skutecznie przewidywać pogodę dla żeglugi oraz ostrzegać przed powodziami i tsunami. Sprzęt pozwoli również monitorować zanieczyszczenie wody, zarówno morskiej, jak i śródlądowej. Satelita będzie także służyć do określania poziomu rzek i jezior, badania pokrywy lodowej, wykrywania pożarów i tworzenia map.
Dostarczanie danych radarowych dla programu Copernicus przez kolejne 15 lat mają w przyszłości zapewnić Sentinel-1C i -1D. Kontrakt na zbudowanie instrumentów radarowych dla tego sprzętu został już podpisany z Airbus Defence and Space i Thales Alenia Space w grudniu 2015 roku. Podczas 36. Międzynarodowego Sympozjum Teledetekcji Środowiska w Berlinie podpisano także kontrakt ma opracowanie i wyprodukowanie kolejnych satelit dla Copernicusa: Jason-CS oraz Sentinel-6A do szczegółowych pomiarów topografii oceanów.
Polska w Copernicus i Galileo
To co może martwić to ciągle niewielki udział polskich firm i instytucji badawczych we wspomnianych wyżej dwóch ważnych międzynarodowych programach. Wprawdzie Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk współpracuję z ESA m.in. przy opracowywaniu dokładnego wyznaczenia pozycji ze stacji referencyjnych Galileo i EGNOS, oraz nad systemem precyzyjnego transferu czasu, a wśród innych krajowych beneficjentów programów ESA są takie firmy jak np. Astri Polska, Elproma Elektronika, fundusz Black Pearls oraz Instytut Geodezji i Kartografii to jest to zdaniem ekspertów wciąż zbyt mały wkład w stosunku do możliwości naszego kraju.
Udział polskich firm i instytucji badawczych jest skandalicznie niski, a to wynika z wielu powodów. Głównie jest to wina po naszej stronie ale również bardzo boleśnie odczuliśmy, że wejście w to w cudzysłowiu dobre towarzystwo wykonawców jest niezwykle trudne. To wynika nie z braku kompetencji u nas ale z tego, że jest to zamknięty świat. Wejście Polski do ESA to była decyzja polityczna ale gdy trzeba robić biznes to nie jesteśmy często równoprawnym partnerem bo są inni, ważniejsi, którzy od dziesiątków lat działają na tym rynku. Szczególnie ten brak jest dotkliwy w programie Copernicus, którego nazwa pochodzi przecież od polskiego astronoma. Tutaj się kłania dotychczasowy brak agencji kosmicznej ponieważ tego rodzaju instytucja promuje tą tematykę. Jeśli jej nie ma to przekaz jest zdeformowany bo nie ma instytucji, która nad tym czuwa.
LISA Pathfinder i IXV: Patrząc w przyszłość
W 2015 roku rozpoczęły się też dwie ważne misje kosmiczne ESA. W grudniu 2015 roku z kosmodromu Kourou w Gujanie Francuskiej wystrzelono sondę LISA Pathfinder czyli pojazd kosmiczny, który jest demonstratorem technologii wykrywania fal grawitacyjnych, co stanowi duży krok w programie opracowania przyszłego, dużego obserwatorium kosmicznego, które będzie bezpośrednio obserwować i precyzyjnie mierzyć fale grawitacyjne. Ma to umożliwić astronom badanie kosmosu na nowe, nieosiągalne wcześniej sposoby.
Drugim, wartym odnotowania wydarzeniem był test Intermediate eXperimental Vehicle (IXV) czylu eksperymentalnego, bezzałogowego pojazdu kosmicznego, służącego do przetestowania technologii sprowadzenia statku kosmicznego z niskiej orbity okołoziemskiej na Ziemię. Cała próba IXV trwająca ok. 2 godzin zakończyła się sukcesem i stanowi niezwykle ważny krok w programie Future Launcher Preparatory Programme (FLPP), którego celem jest opracowanie nowej generacji systemu do wynoszenia ładunków na orbitę. Nowa, europejska technologia jest tym bardziej istotna, że przeprowadzone w 2015 roku przez amerykańskie prywatne firmy SpaceX i Blue Origin testy pokazały, że firmy te są gotowe do zaoferowania na rynku startów komercyjnych rakiet nośnych wielokrotnego użytku. Rozwijane przez Amerykanów systemy pozwolą znacznie obniżyć koszty komercyjnych lotów w kosmos, co postawi w niekorzystnej sytuacji przedsiębiorstwa europejskie.
Przyszłe misje badawcze ESA: Z pomocą polskiego przemysłu
Rok 2015 był również ważny z punktu widzenia zamówień europejskich w polskim przemyśle kosmicznym. Europejska Agencja Kosmiczna podpisała szereg umów z polskimi firmami, w tym kilka kontraktów dotyczących realizacji przyszłych misji kosmicznych. W tej dziedzinie prym wiódł Creotech Instruments S.A., który na zlecenie Centrum Badań Kosmicznych PAN otrzymał kontrakty w programie budowy sondy do poszukiwania śladów życia na Czerwonej Planecie ExoMars Trace Gas Orbiter dla misji ExoMars2016, która rozpocznie się w tym roku oraz na zaprojektowanie i zmontowanie fragmentów układów elektronicznych dla potrzeb europejskiej misji badającej koronę słoneczną PROBA-3, która wystartuje w 2018 roku. W tą samą misję jest także zaangażowane CBK PAN, które będzie odpowiadać za poprawność realizacji projektu budowy sterownika ASPIICS CCB.
Z punktu widzenia Creotech Instruments S.A. rok 2015 to był rok przełomowy ponieważ uzyskaliśmy kwalifikacje w dziedzinie montażu elektroniki lotnej, co pozwala na start w przetargach Europejskiej Agencji Kosmicznej na tego typu projekty, wygraliśmy także duży przetarg w programie obserwacji Ziemi. Pokazuje to, że strategia budowy bazy technologicznej i kompetencji w obszarze hardware’owym ma sens. Jeśli chodzi o inne firmy to tu również zauważam duży postęp zwłaszcza w dziedzinie przetwarzania danych, gdzie jednak próg wejścia jest stosunkowo niski. Można oczekiwać wzrostu udziału polskich firm m.in. tworzących oprogramowanie w programach Agencji
POLSA zaczyna pomagać polskim firmom w walce o kontrakty ESA
Z punktu widzenia polskiego przemysłu istotnym wydarzeniem był pierwszy pełny rok działalności Polskiej Agencji Kosmicznej POLSA. Pod kątem współpracy z ESA w 2015 roku jej prezes prof. Marek Banaszkiewicz zadeklarował wdrożenie programu pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw. W jego ramach agencja zapewni wsparcie eksperckie dla firm, które po raz pierwszy lub drugi startują w konkursach ESA i mają problemy z przygotowaniem odpowiedniej oferty. Celem Polskiej Agencji Kosmicznej, w którego realizacji ma pomóc wspomniana inicjatywa jest przynajmniej odzyskanie składki w wysokości 30 mln Euro, które rocznie wpłaca Polska na europejskie programy eksploracji kosmosu. Stanowi to ok. 0,9% wynoszącego 3,42 mld budżetu ESA. Ponieważ Polska jest nowym członkiem Europejskiej Agencji Kosmicznej, do której przystąpiła trzy lata temu, może liczyć na pięcioletni program kontraktów, w ramach, którego co najmniej 45% składki ma wrócić do kraju w postaci realizowanych umów.
Rok 2015 to był rok przełomowy dla polskiej branży kosmicznej bo był to pierwszy rok działania POLSA. Wprawdzie miała niewielki budżet to podejmowała ona pierwsze działania i zaczęła się tworzyć instytucjonalnie. Istnienie agencji kosmicznej jest bardzo istotne dla starań polskich firm o udział w programach ESA i Komisji Europejskiej.
Samo uruchomienie Polskiej Agencji Kosmicznej jeszcze nie przekłada się na skuteczność pozyskiwania kontraktów od ESA przez polski przemysł. Tym nie mniej jednak fakt jej powstania należy ocenić pozytywnie. To tworzy pewne ramy instytucjonalne, które są czymś standardowym w Europie. Oczekuję, że POLSA będzie gromadzić specjalistów, a także zacznie zabiegać o stworzenie polskiego programu narodowego dotyczącego wykorzystania przestrzeni kosmicznej
Czytaj więcej: Kosmiczne wyzwania dla Polski. "Potrzebna narodowa strategia"
Nowi członkowie ESA. Mocniejszy głos Europy Środkowo-Wschodniej
W 2015 roku do Europejskiej Agencji Kosmicznej przystąpiły dwa nowe kraje z naszego rejonu Europy: Estonia i Węgry. Wprawdzie państwa te przeznaczą marginalne środki na budżet ESA to jednak ich dołączenie do europejskich programów kosmicznych powinno wzmocnić, w razie potrzeby wspólny głos Europy Środkowo-Wschodniej reprezentowanej do tej pory tylko przez Republikę Czeską, Rumunię i Polskę. Jednocześnie trwały także negocjacje w sprawie wejścia do ESA kolejnych krajów postkomunistycznych. Partnerstwo z europejską agencją jako państwo współpracujące rozpoczęły Słowacja i Bułgaria, a Łotwa podpisała Plan for the European Cooperating State, co otwiera jej drogę do pełnego członkostwa w najbliższej przyszłości.
Podsumowanie: W Europie z optymizmem w 2016 rok, przed Polską duże wyzwania
W 2016 rok Europejska Agencja Kosmiczna może wejść z dużymi nadziejami na realizację założonych celów w ważnych międzynarodowych programach Galileo i Copernicus. Równolegle realizowane będą badawcze misje kosmiczne. Z tych najważniejszych można wspomnieć o tym, że pierwsze dane dostarczy sonda LISA Pathfinder, a także o tym, że w kosmos trafi sonda ExoMars2016, która pomoże w poszukiwaniach życia na Czerwonej Planecie. Oprócz tego zgodnie z planem będzie rozwijanych także wiele innych projektów jak np. teleskop do badania planet pozasłonecznych CHEOPS, którego pierwsze testy zaczęły się w zeszłym roku, sonda do badań Jowisza i jego księżyców JUICE czy moduły dla powstającego w ramach współpracy z NASA statku kosmicznego Orion by wspomnieć tylko o kilku najważniejszych z licznych nowych programów ESA.
Z polskiego punktu widzenia drugi pełny rok działania Polskiej Agencji Kosmicznej POLSA pozwoli na ocenienie skuteczności agencji we wspieraniu polskich interesów w programach europejskich, a także we wspieraniu polskich przedsiębiorców na dynamicznie rozwijającym się rynku kontraktów przyznawanych przez ESA. Te działania mają szanse być o tyle skuteczniejsze, że polskie firmy zdobywają coraz większe doświadczenie w realizacji zadań zleconych przez Europejską Agencję Kosmiczną w ramach pięcioletniego programu kontraktów związanego z przystąpieniem naszego kraju do tej organizacji w 2012 roku, którego w nadchodzącym roku Polska wciąż będzie beneficjentem. Warto wspomnieć również, że jedną z rekomendacji ESA jest jego przedłużenie o 2 lata, do 2019 roku. W 2016 roku polskie przedsiębiorstwa będą również miały szansę zaprezentować pierwsze produkty stworzone w ramach kontraktów z Europejską Agencją Kosmiczną.