Państwo a kosmos #1. Australia – pionierskie dzieje, uśpiony potencjał [SERIA]

Tło historyczne

Mimo pozostawania przez lata poza głównym nurtem kosmicznego wyścigu, Australia okazuje się nader ciekawym przypadkiem do rozpatrywania pod względem rozwoju powiązanych zdolności i potencjału. Przejawy tego widać już we wczesnej historii, wręcz początkach ery kosmicznej - wobec australijskiego udziału i znaczącego wkładu w rozwój zalążków technologii i światowego przemysłu kosmicznego, głównie we współpracy międzynarodowej. Już w 1967 roku Australia umieściła zresztą na orbicie swojego pierwszego satelitę, WRESAT-1, czyniąc to z własnego terytorium - co było wówczas ewenementem. Niekiedy wskazuje się wręcz, że Australia na swój sposób “złamała” duopol USA-ZSRR na wystrzeliwanie obiektów kosmicznych z własnej ziemi, stając się faktycznie trzecim takim państwem na świecie. Pamiętać należy przy tym, że dokonano tego z użyciem amerykańskiej rakiety (Sparta), a nie dalej, jak dwa lata wcześniej Francja wystrzeliła z niepodległej już Algierii własnego pierwszego satelitę (Astérix - z wykorzystaniem rodzimej rakiety Diamant i afrykańskiego poligonu rakietowego Hamakir).

Australia zaznaczyła swoją obecność na mapie pierwotnego kosmonautycznego świata także z innych powodów. Mając do dyspozycji dobrze rozbudowaną infrastrukturę startową dla lotów kosmicznych (ośrodek rakietowy Woomera), brała udział w brytyjskich badaniach technologii rakiet balistycznych i nośnych (w tym, słynny projekt Black Arrow), jak również stała się ważnym partnerem Europejskiej Organizacji Rozwoju Rakiet Nośnych (European Launcher Development Organisation, ELDO). W ten sposób udostępniała posiadaną infrastrukturę państwom europejskim, umożliwiając starty rakiet sondujących, suborbitalnych, a także wynoszenie obiektów w przestrzeń kosmiczną - przede wszystkim jednak uczestnicząc w testach rakiety kosmicznej Europa. Australia pomagała również amerykańskiej NASA udostępniając swoje stacje nadawczo-odbiorcze oraz radarowe, m.in. w utrzymywaniu łączności i kontroli nad wystrzelonymi obiektami. Odegrała też rolę przy koordynowaniu misji Apollo 11.

Wczesny i konsekwentny australijski wkład widać również od strony polityczno-prawnej. Australia brała aktywny udział w tworzeniu międzynarodowego porządku prawnego poświęconego wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej. Dzięki bliskim relacjom z USA oraz Wielką Brytanią, była zdolna do odegrania znaczącej roli przy tworzeniu m.in. Układu Kosmicznego. Jest jednym z państw założycielskich Komitetu ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej (COPUOS) oraz pozostaje jednym z zaledwie 17 państw które dotąd ratyfikowały wszystkie pięć umów międzynarodowych poświęconych wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej.

Dorobek międzynarodowy nie przełożył się jednak w tym przypadku na rozwój krajowej administracji oraz regulacji prawnych. Dopiero w 1986 roku powołano Australijską Komisję ds. Kosmosu, którą w 1994 roku zastąpiła Australijska Rada Kosmiczna. Obydwie te instytucje pełniły rolę doradczą dla Ministra Przemysłu, Technologii i Handlu wspomagając wykonywanie ówcześnie aktualnego Narodowego Programu Kosmicznego. Równolegle, w roku 1987, powołano Australijskie Biuro ds. Kosmicznych, które nadzorowało wykonywanie wspomnianego programu, aż do jego zakończenia w 1996 roku.

Od tego momentu doszło do zmiany podejścia rządu Australijskiego do rozwoju sektora kosmicznego - postanowiono traktować przemysł kosmiczny na takich samych zasadach jak inne sektory korzystające z nowoczesnych technologii. W założeniu miało to pomóc w swobodniejszy prosperowaniu tej branży, o której stwierdzono, że jest w stanie najszybciej się rozwinąć przy minimalnym zaangażowaniu państwa. Wszelkie kwestie związane z nadzorowaniem działalności kosmicznej podejmowane przez podmioty australijskie pozostawiono w gestii Ministerstwa ds. Przemysłu, Turystyki i Surowców Naturalnych.

Nowa fala - zmiana polityki i decyzje regulacyjne

Pomimo ograniczenia rządowego wsparcia dla podmiotów zaangażowanych w eksplorację przestrzeni kosmicznej, w 1998 roku przyjęto w Australii ustawę o prowadzeniu działalności kosmicznej. Nie wprowadzała ona jednak nowej, ogólnokrajowej strategii dotyczącej wykorzystania przestrzeni pozaziemskiej. Zamiast tego, poświęcono ją uregulowaniu sposobów prowadzenia działalności kosmicznej przez podmioty podlegające Australijskiej jurysdykcji m.in. wskazaniu jakie zgody i licencje są konieczne do prowadzenia takiej działalności, oraz wprowadzeniu odrębnego reżimu odpowiedzialności za szkody wywołane w jej wyniku.

Na zmiany w przedmiocie przyjętej wówczas polityki trzeba było czekać aż do października 2015 roku, kiedy to rząd w Canberze zdecydował się przeprowadzić audyt stanu sektora kosmicznego, włączając w to istniejące ustawodawstwo oraz szacowane przełożenie rozwoju technologicznego na rynek kosmiczny. Co istotne jednak, powyższy audyt miał również ocenić, w jaki sposób instrumenty, które były wykorzystywane przez Australię do tej pory, pomagały w rozwoju tego sektora, oraz czyniły zadość wymogom międzynarodowym. Należy podkreślić, iż w chwili przeprowadzania audytu, Australia nie posiadała żadnej wyspecjalizowanej Agencji, której działania mogłyby być pod tym kątem oceniane.

Wyniki przeprowadzonego badania skłoniły rząd do przedsięwzięcia dwóch istotnych kroków. Po pierwsze, zdecydowano się znowelizować istniejące regulacje dotyczące sposobów wykonywania działalności kosmicznej. Zmiany objęły włączenie do ustawy z 1998 roku nowych sposobów wynoszenia obiektów na orbitę, jak również zmniejszenie formalnych “progów wejścia” dla nowych podmiotów. Dokonano tego poprzez usprawnienie procedur dotyczących wydawania zgód oraz zmniejszenie wymagań ubezpieczeniowych. Drugim, z punktu widzenia długofalowej polityki rozwoju sektora kosmicznego - dużo ważniejszym krokiem, było powołanie do życia Australijskiej Agencji Kosmicznej.

Rola Agencji

Australijska Agencja Kosmiczna została formalnie powołana do istnienia 1 lipca 2018 roku, jako jednostka wydzielona w Departamencie Przemysłu, Innowacji i Nauki, z siedzibą w Adelajdzie. Jednakże oficjalne otwarcie biur agencji miało miejsce dopiero lutym 2020 roku. Długoterminowym celem, w jakim została powołana, jest konsekwentne wspieranie wzrostu sektora kosmicznego w Australii, który dzięki temu ma osiągnąć wartość 12 mld AUD do 2030 roku. Więcej szczegółów dotyczących tego, w jaki sposób agencja ma osiągnąć ten cel oraz jak jest zorganizowana, można znaleźć w tzw. Karcie Agencji, opublikowanej w październiku 2018 roku.

Organami zarządczymi agencji są kierownik, jego zastępca oraz organ kolektywny, jakim jest komisja. Zadania kierownika i jego zastępcy koncentrują się wokół zarządzania agencją, ustalaniem celów operacyjnych oraz strategicznych. Wsparciem w tych sferach służy wspomniana komisja, mogąca składać się z maksymalnie 10 członków, której zadania obejmują opiniowanie oraz doradztwo w zakresie strategii, zarządzania, jak również powierzonego budżetu, zaleceń przekazywanych rządowi federalnemu i dbanie o zgodność aktywności agencji z polityką oraz interesami pozostałych gałęzi australijskiego rządu i gospodarki.

Karta Agencji wskazuje również trzy mechanizmy konsultacyjne. Po pierwsze, agencja koordynuje działania australijskiego rządowego komitetu koordynacji kosmicznej, w którym z udziałem wszystkich zainteresowanych ministerstw i departamentów realizuje wykonywanie polityki kosmicznej. Po drugie, agencji zostało powierzone zadanie utworzenia forum liderów przemysłu kosmicznego, które ma wspierając agencję w jej działaniach od strony biznesowej i technologicznej, zrzeszając przedstawicieli sektora. Ostatnim z wymienionych w karcie quasi-organów jest konferencja zawierająca w sobie przedstawicieli poszczególnych stanów i terytoriów, mająca na celu uzgadnianie i konsultacje proponowanych działań z poszczególnymi instytucjami administracji regionalnej. W ten sposób starano się zadbać, aby nowo powołana instytucja wykonawcza miała jak najszersze możliwości uzgodnienia planowanych działań nie tylko od strony rządowej, lecz również biznesowej i lokalnej, co z założenia ma ułatwiać podejmowanie kompleksowych decyzji.

Podjęte i planowane działania

Przed tak skonstruowaną agencją postawiono trzy główne cele. Agencja ma:

• koordynować i promować krajowe przedsięwzięcia kosmiczne,
• wspierać rozwój sektora kosmicznego, zapewniając korzystne warunki dla nowych przedsięwzięć kosmicznych, oraz
• utrzymywać i nawiązywać nowe stosunku z organizacjami międzynarodowymi oraz czołowymi przedstawicielami międzynarodowego przemysłu.

Aby to usystematyzować proces ich osiągania, Agencja we współpracy z rządem, partnerami biznesowymi oraz Narodową Agencją Nauki, opublikowała strategię dla cywilnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej na lata 2019-2028. O ile publikacja tego typu dokumentów, w szczególności biorąc pod uwagę podobne zaangażowanie Polskiej Agencji Kosmicznej i rodzimych resortów, nie stanowi istotnego novum sama w sobie, o tyle plan przedstawiony przez Australijczyków nawiązuje ściśle do opisywanego na początku niniejszego artykułu szerokiego wkładu i dorobku naukowego Australii w badania przestrzeni kosmicznej. Przyjęta strategia została podzielona na 3 etapy, każdy zakładający wykonanie innych działań i mający w założeniu zapewnić inne źródła finansowania.

Etap pierwszy, ze startem w 2019 roku, zakładał nawiązanie współpracy międzynarodowej z czołowymi ośrodkami badań kosmicznych na świecie, m.in. ESA, CNES oraz NASA, jak również działania poprawiające rozpoznawalność przemysłu australijskiego na arenie międzynarodowej. Wskazano w nim również, jakie działania mają być podjęte na gruncie krajowym. W tym celu powołano, zaopatrzony w 19,5 miliona AUD, Fundusz Infrastruktury Kosmicznej oraz zidentyfikowano 7 głównych projektów, które mają uzyskać pomoc z tego funduszu.

W opisywanym etapie, trzy z tych projektów -  poświęcone systemom nawigacji, ruchu kosmicznego oraz geopozycjonowania otrzymały finansowanie ze wspomnianego funduszu. Etap ten zakładał też utworzenie stabilnej platformy współpracy dla australijskich jednostek naukowych. Opublikowana strategia wprost wskazuje ośrodki rozwojowe, takie jak Pawsey Supercomputing Centre, Square Kilometre Array czy National Computational Infrastructure, które mają wspierać finansowane działania, z planowanym rozszerzeniem ich zaangażowania na pozostałe dwa etapy realizacji programu.

Etap drugi, którego realizację rozpisano na lata 2019-2021 obejmuje kontynuację już podjętych działań, ze szczególnym uwzględnieniem projektów międzynarodowych. Osiągnięcie tego ma umożliwić ścisła współpraca z partnerami z USA oraz ESA. Dodatkowo, na te okres przypada wykorzystywanie dwóch funduszy - opiewającego na 15 milionów AUD International Space Initiative, jak również części spośród 150 milionów AUD przeznaczonych na kooperację z NASA w ramach inicjatywy Moon to Mars. Na ten okres przewidziano również opracowanie i przyjęcie znowelizowanych przepisów wykonawczych do ustawy o działalności kosmicznej, jak również stworzenie map drogowych rozwoju dla najbardziej obiecujących obszarów. Ich identyfikacja oraz ocena najkorzystniejszej metody wsparcia zostanie określona przy współpracy rządu oraz partnerów biznesowych.

Wreszcie, trzeci etap koncentruje się na badaniach i rozwoju. Obejmuje on inwestycje w opracowane lub rozwijane misje międzynarodowe, jak również wsparcie dla pozostałych czterech segmentów, które nie uzyskały dofinansowania w trakcie etapu pierwszego. Zaznaczono również możliwość wprowadzenia dalszych zmian legislacyjnych, celem jak największego ułatwienia prowadzenia działalności kosmicznej.

Konkluzje - australijskie przebudzenie

Jak zostało wspomniane, historia zaangażowania Australii w badania przestrzeni kosmicznej stawia ją w rzędzie pionierów tej anegdotycznej "ostatniej granicy”. Jednakże w ostatnich dekadach osiągnięcia te wielokrotnie nie spotykały się adekwatną kontynuacją, przez co należy rozumieć niewystarczające wsparcie organizacyjno-regulacyjne i budżetowe ze strony władz. Aktualnie jednak dominuje już odmienne podejście - z określonym zakresem oraz długofalowym charakterem planowanych działań, które mogą imponować.

Australijska Agencja Kosmiczna w założeniu ma pełnić rolę nie tyle decyzyjną, co doradczą - na bieżąco analizując sytuację międzynarodową i proponując takie rozwiązania, które będą najkorzystniejsze dla tych spośród przedstawionych inicjatyw, jakie rokują największe szanse na odniesienie naukowego i komercyjnego sukcesu. Jak wskazują niektórzy spośród komentatorów, podejście australijskie skupia się zatem najbardziej na finansowo-koordynacyjnej stronie przedsięwzięcia.

Dla porównania - Nowa Zelandia, rozwijając swój sektor kosmiczny, stawia bardziej na eliminację niepotrzebnych utrudnień administracyjnych. Najlepszym przykładem tego jest honorowanie licencji i zezwoleń wydanych w innych państwach (np. Francji), niwelując tym samym obciążenia administracyjne nakładane przez lokalne ustawodawstwo. Wiąże się to jakkolwiek z większym ryzykiem oraz stawia nacisk w większym stopniu na przedsięwzięcia stricte komercyjne, a nie naukowe i centralnie koordynowane.

Koniec końców, w australijskich zasobach drzemie nadal znaczący, a niepobudzony dotąd potencjał. Nie bez znaczenia jest też to, że Australia dysponuje niezwykle istotnym atutem - dogodnym położeniem geograficznym dla potencjalnego budowania kosmodromów i wynoszenia ładunków satelitarnych na wszystkie główne trajektorie orbitalne. Walor ten jest dostrzegany obecnie coraz bardziej - nie tylko wewnątrz, ale przede wszystkim poza granicami Australii.