Postępy prac nad Krajowym Programem Kosmicznym [RELACJA]

Po tym jak posiedzenie komisji zostało otwarte przez zastępcę przewodniczącego Grzegorza Napieralskiego głos zabrała Kamila Król, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju i Technologii. Już na samym wstępie powiedziała, że KPK będącym jednym z elementów realizacji Polskiej Strategii Kosmicznej (PSK) określa długookresowe kierunki rozwoju polskiego sektora kosmicznego, z uwzględnieniem postanowień PSK. Pokazuje pożądane kierunki rozwoju do 2035 roku. Opracowany jest na lata 2022-2027, niemniej część założeń ma być realizowana po 2027 roku.

Głównym celem KPK jest rozbudowa potencjału przemysłu i instytucji naukowych do zaspokajania potrzeb państwa w wielu zakresach (w tym obronności), oddziaływania na społeczeństwo, gospodarkę i skutecznego konkurowania na rynkach międzynarodowych, przy maksymalnym wykorzystaniem potencjału krajowego. Cele szczegółowe KPK definiują kierunki działań, które odpowiadają celom strategicznym Polskiej Strategii Kosmicznej. Na przykład podano rozbudowę kompetencji kosmicznych, zwiększenie konkurencyjności sektora, wykorzystanie danych satelitarnych przez krajową administracje i społeczeństwo, jak i zwiększenie wkładu technologii satelitarnych do rozwoju krajowego systemu obronności. Projekt KPK powstał na podstawie analiz sektora, trendów światowych i szerokich konsultacjach z przemysłem i administracją.

Odnośnie realizacji KPK to określono cztery priorytety. Pierwszym priorytetem jest budowa zdolności konstruowania i wynoszenia obiektów w przestrzeń kosmiczną. Drugim zaś jest budowa Systemu Satelitarnej Obserwacji Ziemi MikroGlob, trzecim – Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej, a ostatnim – rozbudowa Narodowego Systemu Bezpieczeństwa Kosmicznego.

Jak podkreślono, do 2026 roku ma być zrealizowany Krajowy Plan Odbudowy, a z jego środków ma być finansowana część działań objętych w KPK. Wiceminister odparła, że projekt znajduje się na etapie zgłoszenia do wykazu prac Rady Ministrów. Przedłożenie RM i wdrożenie przewiduje się na czwarty kwartał 2022 roku.

Następnie głos zabrał prof. Grzegorz Wrochna. Przedstawił on informacje odnośnie funkcjonowania sektora kosmicznego oraz ważnej roli KPK dla kraju i trwających przygotowań do jego wdrożenia.

Polski sektor kosmiczny

Najpierw pochylono się nad obecnym kształtem polskiego sektora kosmicznego, który dostarczył 15 satelitów (11 z nich wciąż znajduje się na orbicie). Na chwilę obecną sektor buduje 400 firm i różnych instytucji naukowych, dając 12 tysięcy miejsc pracy. Ponad połowa (60%) z firm to małe i średnie przedsiębiorstwa. Profesor Wrochna zaznaczył, że Polska zaznaczyła swą obecność w przestrzeni kosmicznej poprzez rozwój instrumentów pomiarowych, manipulatorów i narzędzi robotycznych. Te znalazły się w ponad 80 misjach z udziałem naszego kraju. Z kolei nowymi rozwijanymi specjalnościami są prace w zakresie sztucznej inteligencji, komputerów pokładowych, struktur kompozytowych i wykorzystania danych satelitarnych.

Przedstawiona została również analiza SWOT polskiego sektora kosmicznego, który zdaniem prezesa PAK posiada silne strony - postaci wysokiej innowacyjności, wykwalifikowanych kadr i proaktywnego podejścia. Do słabych należy z kolei ograniczone doświadczenie w kosmosie, rozdrobnienie sektora i niski poziom finansowania publicznego. Szansami jest natomiast duża liczba technologii będących bliskimi wdrożenia – w ciągu 10 lat członkostwa w ESA została rozwinięta ich setka, oraz sam Krajowy Program Kosmiczny. Zagrożeniem jest natomiast duża konkurencja „wielkich graczy", powiązanych z rządami państw, które mają doświadczenie w kosmosie od wielu dekad.

Kolejną kwestią poruszoną w trakcie prezentacji prezesa Wrochny były ramy prawne. Podkreślono rolę uchwalonej w 2017 roku Polskiej Strategii Kosmicznej, ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej z 2014 r. i jej najnowszego statutu. W przygotowaniu jest ustawa o działalności kosmicznej i rozporządzenie o pomocy publicznej, a w finalizacji – KPK.

Przechodząc dalej, zauważono ogólnoświatowy trent w postaci „New Space" (Space 4.0). Podkreślono postęp technologiczny prowadzący do miniaturyzacji instrumentów satelity, wykorzystanie druku 3D, czy sztucznej inteligencji. W „New Space" niezwykle ważny jest mały koszt budowy satelitów, gdyż na rynek mogą wejść małe firmy – dodał Wrochna. Powoduje to też rozrost konstelacji satelitarnych oraz masową produkcję i wzrost ich liczby na orbicie, a co najważniejsze w kontekście wykorzystania technologii satelitarnych – wzrost gamy zastosowań technologii kosmicznych. Warto dodać też, że „New Space" daje szanse na rozwinięcie polskiego potencjału, gdyż umożliwi realizację misji satelitarnych, zaspokojenie potrzeb w wielu dziedzinach m.in. obronności. Space 4.0 daje także realne szanse na stworzenie nowej, rozwojowej gałęzi gospodarki, a także może umożliwić osiągnięcie pułapu 3% udziału w europejskim sektorze kosmicznym, co zostało zaznaczone jako cel Polskiej Strategii Kosmicznej.

Priorytety Krajowego Programu Kosmicznego

Budowa zdolności konstruowania i wynoszenia statków kosmicznych

Pod tym pojęciem rozumie się mini- i nanosatelity oraz w przyszłości – udział Polski w tworzenie załogowych pojazdów. W ramach tego założenia Polska miałaby uzyskać prawo i zbudować infrastrukturę do lotów suborbitalnych z Ustki, a także przygotować podobną, ale do startów orbitalnych (metodą air-launch) z Powidza (woj. Wielkopolskie), z pomocą firmy Virgin Orbit. Odnośnie misji kosmicznych, KPK ma wspierać polskie inicjatywy, dając źródło przychodów dla sektora, ułatwiając firmom wejście na rynek (zdobywając „flight heritage") i dając silne oddziaływanie medialnie, społecznie i politycznie. Polska Agencja Kosmiczna w realizacji projektów pomogłaby w zakresie zbierania pomysłów, uzyskiwania partnerów, finansowania i wspierania w negocjacjach z agencjami pokroju ESA, NASA i z dużymi firmami.

Odnośnie misji kosmicznych to POLSA poinformowała, jak wyglądały przygotowania do wdrożenia KPK w tym zakresie. Polska Agencja Kosmiczna w ubiegłym roku ogłosiła nabór na konkurs pt. „Opracowanie koncepcji nowatorskich projektów badawczych i użytkowych w przestrzeni kosmicznej wraz z oceną ich wykonalności" w pięciu dziedzinach:

• Badania przestrzeni kosmicznej – astronomia obserwacyjna i badanie ciał niebieskich;
• Optyczna obserwacja Ziemi;
• Radarowa obserwacja Ziemi;
• Projekty z zakresu rozwoju technologii;
• Telekomunikacja i nawigacja satelitarna.

Prezes agencji poinformował, że w powyższym konkursie nadeszło 9 ofert z 16 koncepcjami, zaznaczając, że trwają kolejne nabory, w tym na misję lunarną. Odnośnie misji księżycowych, to jak ocenił prof. Wrochna – jest najbardziej nowatorski kierunek gospodarki kosmicznej, podając na przykład program Artemis i liczne misje księżycowe z wielu państw. Ocenił zarazem, że polskie możliwości opierałyby się na stworzeniu instrumentów badawczych, sensorów, a w zakresie robotyki: stworzeniu łazików rzędu 10 kg, ramion robotycznych, penetratorów. POLSA ocenia, że polską misję techniczną (sterowaną dzięki AI), celem pobrania i zbadania próbek dałoby się wykonać do 2027 r.

Loty suborbitalne

Kolejmym z priorytetów w KPK są loty suborbitalne, powyżej linii Karmana. POLSA widzi zastosowanie owych misji głównie w wykorzystaniu mikrograwitacji przy procesach technologicznych, eksperymentach naukowo-inżynieryjnych i biologicznych, jak i badaniu atmosfery oraz w celach obserwacyjnych. Co jest ważne w kontekście poziomu realizacji KPK: POLSA zamówiła studium wykonywalności lotów suborbitalnych z Polski, a jak się okazało – konieczna jest regulacja prawna jak i potrzeba budowy infrastruktury naziemnej w oparciu o Ustkę.

Loty orbitalne

Łakomym kąskiem dla każdej agencji kosmicznej są loty polegające na osiągnięciu orbity. Jak podkreślono podczas obrad komisji – dla Polski nie ma możliwości przeprowadzenia klasycznego startu orbitalnego, a zatem należałoby oprzeć swe wysiłki na metodzie startu „air-launch", czyli rozruchu systemu nośnego z pewnej wysokości przy pomocy specjalnie przystosowanego samolotu, który pod swym grzbietem wyniósłby rakietę na zadaną wysokość, zazwyczaj 10 km nad Ziemią. W tej materii POLSA współpracuje z USA, a sama agencja w marcu podpisała list intencyjny z Virgin Orbit – firmą specjalizującą się w startach kosmicznych. Pierwsza tego typu operacja została przewidziana na 2023 r, przy czym w przyszłości miałby nastąpić transfer technologii – wyposażenia samolotu i sprzętu naziemnego. Prezes Wrochna podkreślił, że baza w Powidzu byłaby pierwszym portem kosmicznym w regionie.

Budowa Systemu Satelitarnej Obserwacji Ziemi MikroGlob

Profesor Wrochna wyszczególnił budowę systemu MikroGlob, składającego się z 4 satelitów optycznych dużej rozdzielczości, z możliwością rozszerzenia o satelity SAR. Program opcjonalnie cechowałby się też częstą rewizytą instrumentów orbitalnych.

Konstelacja MikroGlob dałaby autonomiczną zdolność do tworzenia zobrazowań o wysokiej rozdzielczości dla celów bezpieczeństwa i obronności państwa. Jak się dowiedzieliśmy z prezentacji, projekt zakłada wykorzystanie w dużym stopniu potencjału podmiotów naukowych i przemysłowych, co stworzyłoby realia do powiększenia kompetencji i umocnienia w międzynarodowej konkurencyjności.

Za pozyskiwanie, przechowywanie i dystrybucję danych odpowiadałby Narodowy System Informacji Satelitarnej.

Ideą NSIS byłoby umożliwienie łatwego i darmowego dostępu dla użytkowników, pozwalając na wykorzystanie danych w wielu aplikacjach, również komercyjnych. W kwestii NSIS są uruchamiane pilotażowe produkty i usługi tj. „Detekcja zmian pokrycia terenu 2019-2020, 2020-2021", „Ortofotomapa satelitarna 2021", „Wyspy ciepła dla polskich aglomeracji", czy „Infrastruktura inicjalna NSIS".

Rozbudowa Narodowego Systemu Bezpieczeństwa Kosmicznego

Jak zauważył Wrochna, na orbicie krąży ok. kilka tysięcy satelitów i niezliczona ilość szczątków, które muszą być wykrywane i śledzone (np. w ramach programu Satellite Survey & Tracking – SST), unikając zderzeń i przewidując upadki. POLSA koordynuje pracę 12 polskich teleskopów i lasera w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk, wspierając zarazem powyższą inicjatywę EU SST, dostarczając zarazem najwięcej danych do unijnego przedsięwzięcia.

W ramach KPK Polska chce budować niezależne, własne możliwości detekcji kosmicznych zagrożeń. Zamówiono budowę sześciu teleskopów na sześciu kontynentach. Umożliwiłoby to autonomiczne działanie rodzimej sieci SST.

Podsumowanie

Słowem podsumowania, Krajowy Program Kosmiczny zakłada centralizację, a mianowicie budowę naziemnej infrastruktury operacyjnej w trzech priorytetach: budowy segmentu naziemnego do komunikacji MikroGlob w części cywilnej i wojskowej, centrum NSIS i centrum operacyjnego SSA.

Polskiej Agencji Kosmicznej zależy, żeby powyższe ośrodki znajdowałyby się w jednym miejscu, gdyż oznaczałoby to m.in. tańsze utrzymanie. POLSA proponuje za lokalizację siedzibę Polskiej Agencji Kosmicznej w Gdańsku przy ul. Trzy Lipy.

Realizacja KPK ma w pełni wykorzystać dotychczasowe osiągnięcia Polski – przemysłu, firm i instytutów naukowych w przestrzeni kosmicznej. Podkreślono także to, że Polska powinna zgodnie ze swoją strategią kosmiczną wpłacać składkę obowiązkową w wysokości 150 bądź 200 procent składki obowiązkowej (uzależnionej od PKP Polski). Na chwilę obecną jest to tylko 0,67 składki podstawowej.